چندوچون انتقال صنایع به سواحل/ فناوری‌ کلید توسعه اقتصاد دریامحور

ایران در میان کریدور‌ها (۵)

مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان محیط زیست با اشاره به چندین مورد مهم از تاثیر فناوری‌های جدید در توسعه صحیح و مقرون به صرفه اقتصاد دریامحور، تصریح کرد که گسترش اقتصاد دریامحور با استفاده از فناوری‌های قدیمی در بنادر و صنایع ممکن نیست.

به گزارش خبرنگار اقتصادی آنا، از ابتدای تاریخ بشریت یکی از اولیه‌ترین عناصر برای تشکیل اجتماعات آب بوده است و این روند با بررسی جغرافیای وقوع شهر‌ها و تمدن‌ها از دوران باستان تاکنون به وضوح مشهود است به طوریکه اکثر تمدن‌ها وشهر‌ها در کنار رودخانه و دریا‌ها بنا شده‌اند. نیاز اساسی انسان به آب برای ادامه حیات و رفع نیاز‌های رفاهی جدید جامعه مدرن باعث شده است که نیاز به منابع آبی پایدار برای بارگزاری جمعیت بیش از پیش احساس شود.

همین رویکرد موجب شده است که بحث بارگزاری جمعیت در سواحل کشور با توجه به بروز اثرات تغییرات اقلیمی در مناطق مرکزی کشور بار دیگر با درجه اهمیت بالاتری مطرح شود. اما جدا از موضوع انتقال جمعیت به سواحل که از نظر کارشناسان موضوعی از منظر اقتصادی پر هزینه است، موضوع توسعه اقتصاد دریا محور نیز در این شرایط اهمیت مضاعف یافته است؛ چرا که کارشناسان بر این باورند که با توسعه اقتصاد دریا و استقرار صنایع در سواحل جمعیت نیز با تقاضای شغل و رفاه بیشتر به این مناطق نقل مکان می‌کنند.

در همین راستا باید به مبحث توسعه اقتصاد دریا محور به چشم موضوعی استراتژیک برای تعیین آینده سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور نگریست. در برنامه هفتم توسعه برنامه ریزی شده است که حدود ۸ درصد از جمعیت کشور در پس‌کرانه دریای جنوب ساکن شوند و همچنین توسعه اقتصاد دریایی به عنوان برنامه‌ای اصلی برای تببین سیاست‌های اقتصادی در نظر گرفته شود. باید توجه داشت که حدود ۴۰ درصد از مرز‌های ایران مرز‌های دریایی تشکیل می‌دهند و طول سواحل ایران در مناطق مرزی شمال و جنوب به حدود ۵ هزار و ۸۰۰ کیلومتر می‌رسد و این یعنی ظرفیت فوق العاده‌ای در این بخش نهفته است.

در واقع توسعه اقتصاد دریایی تنها معطوف به شیلات و آبزی پروری نیست؛ بلکه شامل حوزه‌هایی مانند حمل ونقل دریایی، گردشگری دریایی، انرژی‌های تجدیدپذیر، آبزی پروری و شیلات، بیوتکنولوژی دریایی، زیست هواشناسی و معدنکاری دریایی است. بدیهی است که این حجم عظیم فرصت‌ها در یک منطقه محدود باعث می‌شود که موضوع آمایش سرزمینی به عنوان پیش زمینه‌ای برای تحقق عدالت و بهره‌وری در مناطق مورد نظر مورد توجه قرار گیرد. لازم به ذکر است که اقتصاد دریامحور شامل سه دسته فعالیت‌های اقتصادی «مبتنی بر دریا»، «مرتبط با دریا» و «در محیط مجاور با دریا» است و در گزارش حاضر مسائل اقتصاد دریامحور شامل ۲۶ دسته فعالیت اقتصادی احصاء گردیده است.

بهره گیری از بهبود شرایط زیستی در مناطق در حال توسعه

اصلی‌ترین الزامات برنامه ریزی برای رشد اقتصادی دریا محور چهار مؤلفه «وسعت و موقعیت سرزمین»، «کمّیت و کیفیت نیروی انسانی»، «باور‌های فرهنگی جامعه» و «سیاست گذاری و دیپلماسی» است، اما بدیهی است که همراه با طرح آمایش زمینی لازم است که بسط‌های محیط زیستی و توسعه‌ای نیز به منظور حفاظت از ذخایر طبیعی موجود در مناطق عمدتا بکر حاشیه دریای عمان به خصوص منطقه مکران و همچنین بهبود شرایط زیستی در مناطق در حال توسعه بهره گیری شود.

درهمین راستا امید صدیقی مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان محیط زیست به خبرنگار آنا گفت: اقتصاد دریا محور که سیاست‌های آن را مقام معظم رهبری سال گذشته ابلاغ کردند، موضوعات مختلفی را مطرح کرده و تمرکز این برنامه توسعه دریا محور هم عمدتاً به سواحل جنوب و به ویژه سواحل مکران معطوف است، در همین راستا سازمان حفاظت محیط زیست هم در کنار سایر دستگاه‌ها برنامه ریزی را شروع کرده و فاز مطالعاتی این طرح را آغاز کرد؛ در نهایت نقشه راهی را آماده کردیم که در واقع توسعه‌ای که می‌خواهد در مناطق ساحلی ما تحت عنوان توسعه دریا محور اتفاق بیفتد، به خصوص در منطقه بکری مثل سواحل مکران و سواحل دریای عمان با برنامه ریزی مناسبی و با توجه به نکات مهمی که در ادامه عرض می‌کنم اتفاق بیفتد.

وی ادامه داد: با توجه به سند آمایش زمین و با توجه به توان اکولوژیک منطقه و بر اساس ظرفیت برد که در منطقه مکران توسط محیط زیست برآورد می‌شود بایستی توسعه اجرا شود. به عنوان مثال در مناطق ساحلی و دریایی به ویژه سواحل دریای مکران ما در نقشه راهی که به دولت ارائه کرده‌ایم چند زمینه مختلف را مورد بررسی قرار دادیم؛ به عنوان مثال در بخش انرژی‌ها موضوعی که محیط زیست به آن پرداخت این است که ما در سواحل کشور و به خصوص سواحل جنوبی امکان استفاده از انرژی تجدید پذیر را داریم. در واقع توصیه ما به عنوان سازمان مسئول در برنامه‌ای که تنظیم شده است این است که تمام فعالیت‌های توسعه‌ای که در مناطق ساحلی برنامه ریزی کرده‌ایم باید از طریق انرژی‌های تجدید پذیر تامین شود. به عنوان مثال اگر بخواهیم در مکران نیروگاهی را اندازی بکنیم و شهر‌های جدیدی را در آن مکان توسعه دهیم برای تامین برق و انرژی مورد نیاز صنایعی که می‌خواهد در آن جا مستقر شود می‌توانیم با تکیه بر انرژی خورشیدی و انرژی باد و همچنین انرژی جذرومدی و جریان‌های دریایی نیروگاه‌های کاملا پاک احداث نماییم.

صدیقی تصریح کرد: در بحث‌های انرژی پاک جزئیاتی وجود دارد؛ مثلا انرژی‌های جریان‌های دریایی و جذر و مد تکنولوژی است که در کشور ما جوان محسوب می‌شود نتواند به بار بنشیند؛ اما در بحث توربین‌های بادی و خورشیدی هیچ مشکلی وجود ندارد. باید توجه داشت اراضی خیلی گسترده‌ای داریم و در مناطق ساحلی کاملا میتونیم فضای مورد نیاز برای احداث نیروگاه‌های تجدید پذیر را تامین کنیم. حتی اخیرا پیشنهاداتی مطرح شد که حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار مگاوات ناترازی انرژی که داریم را نیز هم اکنون می‌توانیم در همین سواحل از طریق انرژی خورشیدی و بادی تامین کنیم. چین هم اکنون بزرگترین تامین کننده توربین‌های بادی شناور با توان بسیار بالا است و هم اکنون اروپا نیز این توربین‌ها را از چین خریداری میکند. آخرین اطلاعاتی که داریم الان هر توربین بادی ۲۲ مگاوات برق تولید می‌کند و چین الان در حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد انرژیش را با برنامه گسترده‌ای که اجرا کرده است از طریق انرژی خورشیدی و بادی و دیگر انرژی‌های تجدید پذیر تامین میکند و حتی برنامه دارد تا سال ۲۰۳۰ این رقم را به ۶۰ درصد برساند.

دیگر نمی‌توانیم با تکنولوژی و فناوری‌های قدیمی بحث‌های توسعه‌ای را اجرا کنیم و در مناطق ساحلی و دریایی این قضیه خیلی شدیدتراست. برای رقابت با دنیا در موضوع حمل و نقل دریایی دیگر نمی‌توانیم با فناوری قدیمی در مناطق ساحلی و دریایی کار کنیم؛ بنادری که هم اکنون می‌خواهیم احداث کنیم حالا در رقابت متناظر با بنادر نسل سوم و چهارم هستند که کاملا هوشمند بوده و حداقل انرژی را مصرف می‌کنند و راندمان بسیار بالایی نیز دارند. در حالی که مثلا بندر چابهار که همچنان نیز در حال توسعه است یا بندر شهید رجایی و دیگر بنادر به شدت پر مصرف و همچنین کم بازده در رقابت با بنادر جدید هستند

مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان محیط زیست تاکید کرد: چین بزرگترین تامین کننده پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی چه در دریا و چه در خشکیه و این شرایط نیز به دلیل اینکه قیمت پایین و تکنولوژی آن نیز سطح بالایی دارد و به صرفه است. متاسفانه تقریبا میشه گفت که ما درحوزه تامین انرژی در سواحل و دریا‌ها کار خاصی انجام نداده‌ایم و از این حیث خیلی عقب ماندگی داریم. نکته دیگر بحث اسکان، یعنی شهر‌هایی که در مناطق ساحلی طی برنامه توسعه محور بایستی ایجاد شود قرار دارد؛ پیشنهاد سازمان محیط زیست در این خصوص ایجاد اکو ویلیج و اکوسیتی است یعنی شهر‌ها و روستا‌های سبز که مثال آن را در امارات دیده‌ایم و این کشور احداث این شهر سبز را از ده سال پیش شروع کرده است. شهر‌های سبز به این دلیل سبز نامیده شده‌اند که کل انرژی آن از طریق انرژی پاک تامین می‌شود. بر همین اساس توصیه ما به عنوان سازمان محیط زیست این است که شهر‌هایی که قرار است در مناطق ساحلی گسترش پیدا کند بر اساس مطالعات انتخاب محل دقیق باشد و مدیریت پسماند، تامین انرژی، همگی با تکیه بر تکنولوژی‌های نو و انرژی‌های تجدید پذیر باشد. این مقوله شاخص‌های متعددی و حتی لازم است که حداقل بنادر نسل سوم را در این مناطق توسعه دهیم؛ البته باید توجه داشت که هم اکنون بنادر نسل چهار و پنج در دنیا در حال اجرا است مانند بندر هنگ کنگ که کمترین وسعت را دارد ولی بالاترین راندمان را ارائه می‌دهد.

شیلات و آبزی پروری، رکن اساسی اقتصادی و حساس محیط زیستی

وی ادامه داد: فصل دیگری که محیط زیست به آن پرداخته است؛ بحث شیلات و فعالیت‌های شیلات و صیادی و آبزی پروری است. ببینید در این بخش هم ما متاسفانه مدیریت ذخایرمون واقعا مناسب نبوده و ذخایر آبزیان چه در جنوب خلیج فارس و چه در دریای شمال وضعیت بسیار نامناسبی دارد و کاهش شدید ذخایر را داشته‌ایم. لازم است در بحث توسعه دریا محور مدیریت ذخایر آبزی کشور را اصلاح کنیم؛ در واقع مدیریت اکوسیستم محور را باید در دریا شروع کنیم و روش‌های صید را باید به دقت اصلاح کنیم. متاسفانه طی سالیان گذشته روش‌های مخرب صید مثل صید ترال را که به شدت بهش ذخایر آبزیان آسیب میزند را اجرا کرده‌ایم و باید این روند را اصلاح کنیم. همچنین لازم است به سمت آبزی پروری با روش‌های نوین و با راندمان بالا برویم؛ در واقع بایستی با حداقل استفاده از ذخایر آبزیان، منابع آب و انرژی به پرورش بپردازیم؛ چرا که اجرای شویوه‌های نوآورانه موجب سودآوری بالا و جلوگیری از تخریب محیط زیست می‌شود.

گردشگری و طبیعت گردی؛ پتانسیلی عظیم در سواحل ایران

مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان محیط زیست تصریح کرد: بحث گردشگری و طبیعت گردی یکی از مهمترین پتانسیل سواحل ایران است و محیط زیست دراین خصوص توصیه شدیدی دارد که حتما باید از ظرفیت دریا و سواحل در بخش طبیعت گردی و تماشای حیات وحش در دریا باید با حفظ شرایط توسعه یابد. برای این کار همکاری نزدیک وزارت فرهنگ با محیط زیست لازم است و باید برنامه و سندی جامع در این خصوص تهیه شود. دراین سند بایستی مسئولیت بخش خصوصی مشخص و دولت نیز دستورالعمل‌های مناسب را آماده نماید. دستورالعمل راهنمای طبیعت گردی در تالاب‌ها تهیه شده است ولی برای حوزه ساحل دریا هم تهیه دستورالعمل بسیار مهم است چرا که درآمد‌های بسیار بالایی رو می‌تواند برای کشور تامین نماید که درآمد پایدار و تجدید پذیر نیز هست.

چندوچون انتقال صنایع به سواحل

صدیقی در خصوص استقرار صنایع در سواحل گفت: یکی از ظرفیت‌های دیگه کشور ما توانایی استقرار صنای آب بر در سواحل است. همونطور که می‌دانید سندی آمده است که صنایع واقع در فلات مرکزی ایران یعنی منطقه اصفهان و یزد باید به مناطق ساحلی منتقل شوند. به دلیل مصرف بالای آب این صنایع منطق این جابجایی کاملا درست است و توسعه این صنایع نیز عمدتا در مناطق مکران تمرکز پیدا کرده است. نکته مهمی که محیط زیست برآن تاکید دارد این است که صنایعی که میخواهد در مکران مستقر شود باید بر اساس ظرفیت برد و توان اکولوژیک و پهنه‌بندی که انجام می‌شود در این مناطق بارگذاری شود. یعنی باید مناطق ساحلی ظرفیتشان برآورد شده و پهنه بندی آن نیز ترسیم شود تا مشخص باشد که به عنوان مثال صنایع فولادی در چه مناطقی میتوانند مستقر شوند. نکته مهم‌تر این است که صنایعی مانند فولاد یا پتروشیمی و پالایشگاه‌ها با چه تکنولوژی و فناوری می خواهد کار خود را در این مناطق شروع بکنند.

وی تصریح کرد: دیگر نمی تونیم در این مناطق فناوری‌های قدیمی را به کار بگیریم و روش‌های فرآیند تولیدی قبل را اجرا کنیم. این نوع تولید آلودگی‌های شدیدی دارد و تخریب شدید محیط زیست در کنار فعالیت خود به همراه می‌آورد؛ ضمن این که سرمایه گذاری با این روش تولید نیز از نظر اقتصادی راندمان لازم را ندارد و در واقع طرح توجیه اقتصادی مناسبی هم نخواهد داشت. به همین جهت تاکید زیادی داریم که صنایعی که می خواهند در منطقه مکران مستقر شوند از نسل جدید فناوری جدید استفاده کنند. به عنوان مثال در صنایع نفت و پتروشیمی سازمان محیط زیست در بحث آلودگی به دنبال طراحی‌های با زیرو دیس شارژ است؛ یعنی این صنایع بایستی خروجی آلودگی شان صفر باشد. لازم به ذکر است که صنایع موجود نیز هم اکنون در حال استقرار این سیاست هستند و برخی از پتروشیمی‌ها در مناطق ساحلی منطقه ماهشهر نیز پیشرفت‌هایی در این خصوص داشته‌اند.

درآمد زایی فوق العاده با سوخت رسانی در پر اهمیت‌ترین تنگه جهان

مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان محیط زیست اظهار کرد: یکی از فعالیت‌های اقتصادی بسیار پر درآمد سوخت رسانی به شناور‌های در حال تردد در تنگه هرمز و خلیج فارس و دریای عمان است؛ که اینا، منطقه خلیج فارس بزرگترین آبراهه پر تردد در جهان است که سالانه حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار کشتی تانکر و شناور از آن عبور می‌کند و این کشتی‌ها به سوخت نیاز دارند. متاسفانه طی ۲۰ سال اخیر نتوانسته‌ایم در زمینه بانکرینگ یا سوخت رسانی به کشتی‌ها به خوبی عمل کنیم در حالی که کشور امارات دقیقا روبروی ایران میلیارد‌ها دلار از این طریق درآمد دارد. بحث این است که الان مسائلی نیز در خصوص داریم؛ به طور مشخص سوخت تولیدی ما که همان مازوت باشد گوگرد بالایی دارد، در حالی که الزامات سازمان جهانی دریانوردی می‌گوید سوخت شناور‌ها باید گوگرد یک دهم درصد داشته باشد که قبلا این حد سه درصد بود. کشور ما هم اکنون می‌تواند مقدار کمی ا مازوت با گوگرد نیم درصد تولید کند و ما اگر بخواهیم بانکرینگ را انجام دهیم که این مهم در برنامه هفتم هم آماده است و یکی از ارکان توسعه دریا محور قرار گرفته است باید سوخت مناسب تولید کنیم.

وی ادامه داد: متاسفانه سوخت فعلی تولیدی کشور این کارایی رو ندارد و طبیعتا خریداری نیز نمی‌شود؛ حتی ما برای شناور‌های خودمان نیز بخش زیادی را باید از خارج وارد کنیم.پالایشگاه شازند اراک سوخت با گوگرد مناسب تولید می‌کند، اما میزان تولید کافی نیست و توسعه آن نیاز به سرمایه گذاری دارد، اما باید توجه داشت که در صورتی که پالایشگاه‌ها اصلاح شوند و بتوانند مازوت با گوگرد پایین تولید کنند می‌توانیم علاوه بر تامین نیاز داخل این سوخت را در تنگه هرمز به فروش برسانیم. البته باید زیرساخت‌هایی ایجاد شود به عنوان مثال منطقه جاسک یکی از بهترین مکان‌ها برای استقرار زیر ساخت‌های بانکرینگ است. با توجه به الزامات سازمان جهانی دریانوردی هم اکنون سوخت کشتی‌ها نیز در حال تغییر است و به دلیل الزامات کنترل گاز‌های گلخانه‌ای سیستم رانش کشتی‌ها با تغییراتی در حال جایگزینی سوخت آمونیاک است که میزان اکسید کربن تولیدی آن خیلی کم است.

صدیقی تصریح کرد: در همین راستا ما نیز بایستی برنامه ریزی‌های لازم برای تغییر سیستم رانش کشتی‌ها و تولید سوخت جدید را انجام دهیم. هم اکنون ما بزرگترین تولیدکنندگان آمونیاک هستیم و با وجود این ظرفیت باید این برنامه ریزی کنیم که بتونیم کشتی‌ها را در واقع دوگانه سوز کنیم تا امکان استفاده از آمونیاک رو داشته باشند. بدیهی است که ما اگر این الزامات را اجرا نکنیم در واقع کشتی‌های ما دیگه از چند سال آینده تو بنادر سایر کشور‌ها نمی‌توانند تردد کنند، چون این الزامات اجرایی می‌شوند. با توجه به این که ما ظرفیت‌های لازم را داریم واضح است که باید برای این مورد برنامه ریزی کنیم. بدیهی است که با برنامه ریزی و همکاری و هماهنگی دستگاه‌ها و مشارکت بخش خصوصی اگر بتونیم این موضوعات را در کشور اجرا کنیم واقعا بخش دریایی جمهوری اسلامی ایران متحول می‌شود و بحث توسعه در کشور تغییر بسیار زیادی خواهد داشت، اما تحقق این مهم نیاز به یک برنامه ریزی دقیق و هماهنگی بین دستگاه‌ها را دارد.

وی در پایان افزود: تاکید می‌کنیم که باید از فناوری‌های روز دنیا استفاده کنیم و این مورد تاکید سازمان حفاظت محیط زیست هم هست. سازمان حفاظت محیط زیست تاکید زیادی بر این تبیین و اجرای دقیق بحث آمایش سرزمین دارد و در واقع ظرفیت برد و ارزیابی توان اکولوژیک منطقه بایستی به دقیت مطالعه و برنامه ریزی شود. ظرفیت دریا‌ها و سواحل مختلف چه در شمال کشور و چه در جنوب باید برآورد شود و بر اساس آن برنامه توسعه اجرا شود؛ ضمن اینکه اولویت بندی در اجرای طرح‌ها نیز خیلی مهم است. نکته آخر این است که در نهایت با همکاری سازمان برنامه بودجه و همه دستگاه‌ها از جمله سازمان حفاظت محیط زیست برنامه مدونی تهیه شد است که هم اکنون این برنامه در دولت در حال بررسی و تکمیل است. در برنامه اجرایی توسعه دریا محور چند تا اقدام مهم دیده شده است که یکی از آن‌ها تکمیل تصفیه خانه شهر‌های ساحلی و امیدواریم بتوانیم طی پنج سال بتوانیم شبکه جمع آوری فاضلاب شهر‌های ساحلی رو تکمیل کنیم.