اروپای نوین بر سر دوراهی؛ روایتی از نبرد اقتصادی در اجلاس تیرانا

 گروه اقتصادی خبرگزاری آنا- بهبود بشیری پژوهشگر مسائل اقتصادی؛ درست در قلب بالکان، جایی که تاریخ باستان و آرزو‌های آینده در هم تنیده‌اند، شهر تیرانا در ۱۶ مه ۲۰۲۵، برای یک روز به پایتخت غیررسمی اروپا بدل شد. نه با هیاهوی تاج‌گذاری پادشاهان، بلکه با گرد هم آمدن رهبران ۴۷ کشور در قالب ششمین اجلاس جامعه سیاسی اروپا (EPC). شعار اجلاس، “اروپای نوین در دنیایی جدید، وحدت – همکاری – اقدام مشترک”، خود گویای همه چیز بود؛ قاره‌ای کهن در جستجوی راهی نو در میان طوفان‌های سهمگین ژئوپلیتیکی و اقتصادی. اما فراتر از دیپلماسی و عکس‌های یادگاری، در پس در‌های بسته و در راهرو‌های محل اجلاس، یک نبرد حیاتی در جریان بود: نبرد برای آینده اقتصادی اروپا. این گزارش، روایتی است از این نبرد، از امید‌ها و بیم‌ها، و از سناریو‌هایی که پیش روی اروپای نوین قرار دارد.

فصل اول: ناقوس خطر برای اقتصاد قاره سبز؛ چرا تیرانا مهم بود؟

۱.۱. میراث یک جنگ و بحران انرژی: وقتی زمستان سرد اروپا را لرزاند

هنوز خاطره زمستان سردی که اروپا پس از تهاجم روسیه به اوکراین تجربه کرد، از ذهن‌ها پاک نشده است. جنگ نه تنها شعله‌های آتش را در شرق اروپا برافروخت، بلکه زنگ خطر را برای امنیت انرژی قاره به صدا درآورد. وابستگی شدید به گاز روسیه، اروپا را در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار داد. قیمت‌ها سر به فلک کشید، صنایع با چالش مواجه شدند و شهروندان طعم تلخ ناامنی اقتصادی را چشیدند. اگرچه اروپا با تلاش بسیار توانست از این بحران اولیه عبور کند، اما زخم آن باقی ماند و “امنیت انرژی” به واژه‌ای کلیدی در فرهنگ لغات سیاسی و اقتصادی بروکسل و پایتخت‌های اروپایی بدل شد. این میراث سنگین، سایه خود را بر اجلاس تیرانا افکنده بود. چگونه می‌توان از تکرار چنین کابوسی جلوگیری کرد؟

۱.۲. غول‌های اقتصادی در میدان نبرد: اروپا در میانه رقابت آمریکا و چین

در سوی دیگر جهان، غول‌های اقتصادی آمریکا و چین، در نبردی تمام عیار برای تسلط بر فناوری‌های آینده، زنجیره‌های تامین جهانی و بازار‌های نوظهور درگیرند. اروپا، با اقتصاد پیشرفته و بازار بزرگ خود، نمی‌تواند تماشاگر این رقابت باشد. اما آیا می‌تواند به بازیگری مستقل و قدرتمند در این عرصه تبدیل شود یا صرفاً به زمین بازی دیگران تقلیل خواهد یافت؟ “استقلال استراتژیک” و “امنیت اقتصادی” دیگر مفاهیمی انتزاعی نیستند، بلکه به ضرورتی حیاتی برای بقای رفاه و نفوذ اروپا تبدیل شده‌اند. از قانون تراشه‌ها گرفته تا قانون مواد اولیه حیاتی، اروپا در تلاش است تا عضلات اقتصادی خود را تقویت کند. اجلاس تیرانا، فرصتی بود برای هم‌افزایی این تلاش‌ها.

۱.۳. رویای سبز و دیجیتال: سرمایه‌گذاری برای فردایی بهتر یا باری بر دوش امروز؟

اروپا رویای بزرگی در سر دارد: تبدیل شدن به اولین قاره کربن‌خنثی جهان و رهبری انقلاب دیجیتال. “معامله سبز اروپا” و “دهه دیجیتال اروپا” نه تنها برنامه‌هایی برای آینده، بلکه موتور‌های بالقوه رشد و نوآوری هستند. اما این رویا‌ها هزینه‌بردارند. سرمایه‌گذاری‌های عظیم در انرژی‌های تجدیدپذیر، شبکه‌های هوشمند، زیرساخت‌های دیجیتال و بازآموزی نیروی کار، آن هم در شرایطی که تورم و نرخ بهره بالا نفس اقتصاد را گرفته، چالشی بزرگ است. آیا اروپا می‌تواند این گذار دوگانه را با موفقیت مدیریت کند یا زیر بار هزینه‌های آن کمر خم خواهد کرد؟

۱.۴. تورم، اژد‌های چند سر: نبرد بانک‌های مرکزی برای ثبات قیمت‌ها

اژد‌های تورم پس از سال‌ها خواب، دوباره در اقتصاد جهانی و اروپا سر برآورده است. بانک‌های مرکزی، از جمله بانک مرکزی اروپا، شمشیر سیاست‌های انقباضی و افزایش نرخ بهره را از نیام بیرون کشیده‌اند. هدف، مهار این اژدهاست، اما هر ضربه شمشیر، خطر کند شدن رشد اقتصادی و حتی رکود را نیز به همراه دارد. یافتن نقطه تعادل بین کنترل تورم و حفظ جان اقتصاد، هنری است که سیاست‌گذاران اروپایی در تیرانا نیز در جستجوی آن بودند.

فصل دوم: در جستجوی اکسیر جوانی برای اقتصاد اروپا؛ دستور کار پنهان و آشکار تیرانا

۲.۱. “ساخت اروپا، توسط اروپا، برای اروپا”: فریاد بلند برای رقابت‌پذیری

اگرچه رسماً اعلام نشد، اما در بطن بسیاری از گفت‌و‌گو‌های اقتصادی تیرانا، یک خواسته قدرتمند موج می‌زد: تقویت رقابت‌پذیری صنایع اروپایی. دیگر نمی‌توان به سادگی نظاره‌گر انتقال مشاغل و فناوری به دیگر نقاط جهان بود. رهبران به دنبال راهکار‌هایی بودند تا شرکت‌های اروپایی، از غول‌های صنعتی گرفته تا کسب‌وکار‌های کوچک و متوسط نوآور، بتوانند در عرصه جهانی قد علم کنند. این به معنای نیاز به یک سیاست صنعتی فعال‌تر، کاهش بوروکراسی‌های دست‌وپاگیر، و سرمایه‌گذاری بیشتر در تحقیق و توسعه است. آیا اروپا می‌تواند دوباره به موتور نوآوری جهان تبدیل شود؟

داستان یک همزمانی معنادار: وقتی سرمایه‌گذاران جهانی به تیرانا چشم دوختند

همزمان با اجلاس رهبران سیاسی، تیرانا میزبان نشست مهم دیگری نیز بود: “FII PRIORITY Europe”. حضور سرمایه‌گذاران بزرگ از سراسر جهان، به ویژه از خاورمیانه و آسیا، در این نشست، نشانه‌ای از یک استراتژی دووجهی بود. در حالی که سیاستمداران در EPC بر سر خطوط کلی آینده اقتصادی اروپا بحث می‌کردند، تکنوکرات‌ها و سرمایه‌گذاران در نشست موازی، به دنبال فرصت‌های ملموس برای تزریق پول به پروژه‌های زیرساختی، فناوری و انرژی در قاره سبز بودند. آیا این همزمانی، به معنای گشوده شدن دروازه‌های اروپا به روی سرمایه‌های جدید برای تحقق رویا‌های بزرگ است؟

۲.۲. رگ‌های حیاتی اقتصاد: نبرد برای سرمایه و امنیت زیرساخت‌ها

اقتصاد بدون زیرساخت‌های مدرن و کارآمد، مانند بدن بدون رگ‌های خونی است. اروپا برای حفظ جریان روان تجارت، انرژی و داده‌ها، نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی در نوسازی و توسعه زیرساخت‌های خود است.

راه‌ها، ریل‌ها و کابل‌ها؛ سیم‌کشی مجدد اروپا برای قرن بیست و یکم

از شبکه‌های حمل و نقل ریلی سریع‌السیر و پایدار که شرق و غرب قاره را به هم متصل می‌کنند گرفته تا بزرگراه‌های دیجیتالی فیبر نوری که جریان بی‌وقفه اطلاعات را تضمین می‌کنند، و شبکه‌های انرژی هوشمند که قادر به مدیریت منابع تجدیدپذیر پراکنده هستند؛ همه اینها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هنگفت و همکاری فرامرزی است. در تیرانا، رهبران به دنبال ترسیم نقشه راهی برای این “سیم‌کشی مجدد” بودند. آیا کریدور‌های حمل و نقل جدید، مانند “کریدور میانی” که چین را از طریق آسیای میانه و قفقاز به اروپا متصل می‌کند، می‌تواند جایگزینی برای مسیر‌های سنتی و پرخطر باشد؟

۲.۳. انرژی، پاشنه آشیل یا نقطه قوت آینده؟ معمای امنیت و گذار سبز

موضوع انرژی، همچون روحی سرگردان، بر تمامی بحث‌های اقتصادی اجلاس سایه افکنده بود. چگونه می‌توان هم امنیت انرژی را در کوتاه‌مدت تضمین کرد و هم به تعهدات بلندمدت برای گذار به اقتصاد سبز پایبند بود؟

خداحافظی با سوخت‌های فسیلی؟ رویای هیدروژن سبز و چالش‌های آن

اروپا مصمم است تا وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی، به ویژه گاز طبیعی وارداتی را کاهش دهد. انرژی‌های تجدیدپذیر، از خورشید و باد گرفته تا هیدروژن سبز، امید‌های اصلی این گذار هستند. اما مسیر، پر از چالش است: از تامین مواد اولیه برای ساخت توربین‌ها و پنل‌ها گرفته تا توسعه شبکه‌های ذخیره‌سازی و انتقال. آیا هیدروژن سبز می‌تواند به اکسیر انرژی پاک اروپا تبدیل شود یا صرفاً یک سراب پرهزینه خواهد بود؟

ترکیه، شریک استراتژیک یا رقیب منطقه‌ای در بازی بزرگ انرژی؟

نقش ترکیه به عنوان یک کشور ترانزیت انرژی و همچنین یک تولیدکننده بالقوه انرژی‌های تجدیدپذیر، در گفت‌و‌گو‌های تیرانا نمی‌توانست نادیده گرفته شود. آیا اروپا می‌تواند از پتانسیل ترکیه برای تنوع‌بخشی به منابع انرژی خود بهره‌مند شود یا تنش‌های سیاسی مانع از شکل‌گیری یک همکاری پایدار خواهد شد؟

۲.۴. زنجیره‌های تامین در عصر آشوب: در جستجوی تاب‌آوری و استقلال

همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین، شکنندگی زنجیره‌های تامین جهانی را به رخ کشید. کمبود تراشه‌ها، تجهیزات پزشکی و حتی مواد غذایی، زنگ خطر را برای اروپا به صدا درآورد. دیگر نمی‌توان به سادگی به تامین کالا‌ها از یک یا دو منبع محدود در آن سوی جهان اتکا کرد.

از “ساخت چین” به “ساخت اروپا” یا “ساخت در همسایگی”؟

مفاهیمی، چون “دوست‌سپاری نزدیک” (friend-shoring)، “تولید داخلی/نزدیک” (nearshoring/reshoring) و “تنوع‌بخشی استراتژیک” در تیرانا بر سر زبان‌ها بود. هدف، کاهش وابستگی‌های خطرناک و افزایش تاب‌آوری در برابر شوک‌های آینده است. اما آیا بازگرداندن تولید به اروپا یا کشور‌های همسایه، بدون افزایش هزینه‌ها و از دست دادن مزیت رقابتی امکان‌پذیر است؟ این یکی از معما‌های بزرگ پیش روی سیاست‌گذاران اقتصادی اروپاست.

۲.۵. نسل آینده، موتور رشد یا بار اضافی؟ معمای مهارت و پویایی جمعیت

اروپا با چالش پیری جمعیت و کمبود نیروی کار ماهر در بسیاری از بخش‌های کلیدی مواجه است. همزمان، نسل جوان با آینده‌ای نامطمئن و نیاز به مهارت‌های جدید برای اقتصاد دیجیتال و سبز روبروست.

آیا اروپا برای استعداد‌های جوان به اندازه کافی جذاب است؟

سرمایه‌گذاری در آموزش، بازآموزی و ارتقای مهارت‌ها، یک ضرورت انکارناپذیر است. اما آیا این کافی است؟ چگونه می‌توان از فرار مغز‌ها جلوگیری کرد و استعداد‌های جوان را برای ساختن آینده اروپا ترغیب نمود؟ “توانمندسازی جوانان” و مدیریت “چالش‌های پویایی جمعیت” (از جمله مهاجرت)، بخش مهمی از پازل اقتصادی اروپای نوین است.

فصل سوم: پژواک تیرانا؛ تحلیل اولیه از نتایج یک اجلاس سرنوشت‌ساز

۳.۱. سرمایه، سرمایه و باز هم سرمایه: آیا پول به سمت اروپا سرازیر می‌شود؟

گرچه در اجلاس تیرانا چک‌های سفید امضا نشد و ارقام دقیق سرمایه‌گذاری اعلام نگردید، اما “نیاز به سرمایه‌گذاری” و “جذب سرمایه” همچون یک ذکر دائم در سخنان رهبران تکرار می‌شد.

چشم امید به شرق: آیا سرمایه‌گذاران خلیج فارس و آسیا به ندای اروپا پاسخ می‌دهند؟

نشست موازی “FII PRIORITY Europe” نشان داد که اروپا به طور جدی به دنبال جذب سرمایه‌های خارجی برای تامین مالی پروژه‌های عظیم خود است. اما آیا سرمایه‌گذاران، اروپا را با وجود چالش‌هایش، همچنان مقصدی جذاب می‌دانند؟ پاسخ به این سوال، در ماه‌ها و سال‌های آینده مشخص خواهد شد.

صنایع دفاعی اروپا، آماده برای یک جهش بزرگ؟

تاکید بر “تجهیز مجدد نظامی اروپا”، یک سیگنال اقتصادی قدرتمند به صنایع دفاعی قاره است. افزایش بودجه‌های دفاعی می‌تواند به رونق این بخش، ایجاد اشتغال و توسعه فناوری‌های مرتبط منجر شود. اما آیا این به قیمت کاهش سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌های حیاتی تمام خواهد شد؟

۳.۲. بازآرایی خطوط تجاری جهان: اروپا در جستجوی مسیر‌های امن‌تر

امنیت زنجیره‌های تامین، دیگر یک بحث فنی نیست، بلکه به یک اولویت استراتژیک تبدیل شده است.

کریدور میانی، جاده ابریشم نوین یا رویایی دست‌نیافتنی؟

صحبت از کریدور‌های حمل و نقل جایگزین، به ویژه آنهایی که روسیه را دور می‌زنند، در تیرانا جدی بود. سرمایه‌گذاری در این مسیر‌ها می‌تواند وابستگی اروپا به مسیر‌های سنتی را کاهش دهد، اما تحقق آن نیازمند همکاری‌های پیچیده بین‌المللی و سرمایه‌گذاری‌های هنگفت است.

دیوار شنگن کوتاه‌تر می‌شود؟ درخواست ترکیه و پیامد‌های اقتصادی آن

درخواست ترکیه برای بازنگری در نظام ویزای شنگن، اگرچه با انگیزه‌های سیاسی نیز همراه است، اما پیامد‌های اقتصادی قابل توجهی برای تجارت، گردشگری و پویایی نیروی کار بین اروپا و این همسایه مهم خواهد داشت.

۳.۳. انرژی پاک، اولویت بدون، چون و چرا:، اما به چه قیمتی؟

اروپا چاره‌ای جز حرکت به سمت انرژی پاک ندارد. اما سرعت و هزینه این گذار، همچنان محل بحث است.

آیا اروپا می‌تواند در مسابقه جهانی هیدروژن سبز پیروز شود؟

بسیاری از کشورها، از جمله آمریکا و چین، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در فناوری هیدروژن انجام داده‌اند. اروپا برای اینکه در این رقابت عقب نماند، نیازمند یک استراتژی منسجم، سرمایه‌گذاری پایدار و چارچوب نظارتی حمایتی است.

۳.۴. بالکان غربی، شریک فراموش‌شده یا امید آینده اروپا؟

برگزاری اجلاس در تیرانا، فرصتی برای تاکید مجدد بر اهمیت منطقه بالکان غربی برای اروپا بود. آیا این منطقه می‌تواند به بخشی از راه‌حل اقتصادی اروپا تبدیل شود یا همچنان درگیر چالش‌های داخلی خود باقی خواهد ماند؟ سرمایه‌گذاری در اتصال و همگرایی این منطقه، می‌تواند به نفع کل قاره باشد.

۳.۵. “تیم هماهنگی EPC”: گامی کوچک به سوی اروپای منسجم‌تر؟

تصمیم برای ایجاد یک “تیم هماهنگی” برای جامعه سیاسی اروپا، اگرچه در نگاه اول یک اقدام بوروکراتیک به نظر می‌رسد، اما می‌تواند در درازمدت به افزایش کارایی و پیوستگی کار این نهاد نوپا کمک کند. آیا این تیم می‌تواند به بازوی اجرایی EPC برای پیگیری تصمیمات اقتصادی تبدیل شود؟

فصل چهارم: اروپای نوین بر سر دوراهی؛ سه سناریو برای آینده اقتصادی قاره

پس از گرد و غبار اجلاس تیرانا، اروپا خود را بر سر یک دوراهی سرنوشت‌ساز می‌بیند. کدام مسیر را انتخاب خواهد کرد؟

۴.۱. سناریوی اول: “رنسانس اروپایی” (مسیر خوش‌بینی)

در این سناریو، اروپا با وحدت و اراده‌ای پولادین، چالش‌ها را به فرصت تبدیل می‌کند. سرمایه‌گذاری‌های هوشمند، نوآوری‌های پیشگامانه، و همکاری‌های استراتژیک، منجر به شکوفایی اقتصادی جدیدی می‌شود. اروپا به رهبر جهانی در فناوری‌های سبز و دیجیتال تبدیل شده و امنیت و رفاه شهروندانش را تضمین می‌کند. زنجیره‌های تامین تاب‌آور شده و وابستگی‌های خطرناک از بین می‌روند. این، اروپایی است که از دل اجلاس تیرانا، قوی‌تر و مصمم‌تر از همیشه بیرون آمده است.

۴.۲. سناریوی دوم: “لنگ‌لنگان به پیش” (مسیر واقع‌بینی محتاطانه)

اروپا پیشرفت‌هایی می‌کند، اما با سرعتی کمتر از حد انتظار. برخی از پروژه‌های سرمایه‌گذاری محقق شده و برخی دیگر در پیچ و خم بوروکراسی یا کمبود منابع متوقف می‌شوند. گذار سبز و دیجیتال ادامه دارد، اما با چالش‌های فراوان. اروپا جایگاه خود را در اقتصاد جهانی حفظ می‌کند، اما قادر به ایجاد یک جهش بزرگ نیست. این، سناریوی یک اروپای محتاط است که گام‌های کوچکی برمی‌دارد، اما از برداشتن ریسک‌های بزرگ اجتناب می‌کند.

۴.۳. سناریوی سوم: “اروپا در هزارتوی مشکلات” (مسیر بدبینی)

وعده‌های تیرانا در حد حرف باقی می‌ماند. اختلافات داخلی، منافع ملی متضاد، و فقدان اراده سیاسی، مانع از هرگونه اقدام مشترک موثر می‌شود. اروپا در رقابت جهانی عقب مانده و وابستگی‌هایش تشدید می‌شود. بحران‌های اقتصادی یکی پس از دیگری از راه می‌رسند و انسجام قاره در معرض خطر قرار می‌گیرد. این، سناریوی کابوس‌واری است که در آن، اروپای نوین هرگز متولد نمی‌شود.

فصل پنجم: نقشه راه پس از تیرانا؛ چگونه رویای اروپای نوین را به واقعیت تبدیل کنیم؟

انتخاب هر یک از این سناریوها، به تصمیماتی بستگی دارد که امروز گرفته می‌شوند. برای اینکه اروپا بتواند مسیر رنسانس را طی کند، اقدامات زیر ضروری است:

از حرف به عمل: “تیم هماهنگی EPC” باید به یک موتور اجرایی قدرتمند برای تبدیل تعهدات به پروژه‌های عملیاتی تبدیل شود.

باز کردن مسیر سرمایه: موانع بوروکراتیک باید برداشته شوند و اروپا باید به بهشتی امن و جذاب برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تبدیل شود.

همکاری، نه رقابت مخرب: کشور‌های اروپایی باید در زمینه‌های استراتژیک، به جای رقابت با یکدیگر، به دنبال ایجاد کنسرسیوم‌ها و پروژه‌های مشترک باشند.

سرمایه‌گذاری در مردم: آموزش، مهارت‌آموزی و نوآوری باید در صدر اولویت‌ها قرار گیرند. نسل جوان، بزرگترین سرمایه اروپاست.

دیپلماسی اقتصادی فعال: اروپا باید با صدایی واحد و قدرتمند در عرصه جهانی صحبت کرده و از منافع اقتصادی خود دفاع کند.

سخن پایانی: آزمون بزرگ اراده اروپایی

اجلاس تیرانا به پایان رسید، اما کار تازه آغاز شده است. شعار “اروپای نوین در دنیایی جدید” تنها در صورتی محقق خواهد شد که رهبران و شهروندان اروپا، اراده، شجاعت و بصیرت لازم برای برداشتن گام‌های دشوار، اما ضروری را داشته باشند. آینده اقتصادی اروپا، و به تبع آن، ثبات و رفاه کل قاره، در گرو موفقیت در این آزمون بزرگ تاریخی است. جهان نظاره‌گر است.