تجارت خارجی ایران با تکیه بر منابع طبیعی غنی، موقعیت ژئوپلیتیکی استراتژیک و بازار‌های منطقه‌ای، پتانسیل بالایی برای توسعه اقتصادی دارد. با وجود چالش‌هایی مانند تحریم‌ها و وابستگی به نفت، صادرات غیرنفتی ۵۰ میلیارد دلاری در سال ۱۴۰۳ و نقش بنادر کلیدی مانند چابهار، فرصت‌های بی‌نظیری را برای تقویت جایگاه ایران در تجارت جهانی فراهم کرده است.
گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو: تجارت خارجی ایران به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور، نقش کلیدی در رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال و بهبود معیشت مردم دارد. با توجه به شرایط خاص ایران، از جمله تحریم‌های بین‌المللی، موقعیت ژئوپلیتیکی استراتژیک و منابع طبیعی غنی، تجارت خارجی این کشور با چالش‌ها و فرصت‌های منحصر به‌فردی مواجه است.
بر اساس داده‌های گمرک ایران، صادرات غیرنفتی در سال ۱۴۰۳، به حدود ۵۰ میلیارد دلار رسیده است. کالا‌های اصلی صادراتی شامل محصولات پتروشیمی (حدود ۴۰%)، مواد معدنی، محصولات کشاورزی (مانند پسته و زعفران) و صنایع دستی است. کشور‌های مقصد اصلی شامل چین (۳۰% از کل صادرات)، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و هند هستند. ایران همچنان به صادرات نفت و گاز وابسته است؛ به‌طوری که حدود ۶۰% درآمد‌های دولت از این بخش تأمین می‌شود. با وجود تحریم‌ها، ایران از طریق روش‌های غیرمستقیم (مانند تجارت از طریق واسطه‌ها یا تهاتر) توانسته است بازار‌هایی را در آسیا، به‌ویژه چین و هند، حفظ کند.
همچنین ایران به شدت به واردات کالا‌های واسطه‌ای (مانند مواد اولیه صنعتی) و سرمایه‌ای (مانند ماشین‌آلات) وابسته است. در سال ۱۳۹۳، واردات کالا‌های سرمایه‌ای ۳۴.۴% و کالا‌های واسطه‌ای ۷.۸% رشد داشته است. کالا‌های مصرفی مانند دارو، تجهیزات پزشکی و برخی محصولات غذایی نیز بخش مهمی از واردات را تشکیل می‌دهد. چین، امارات، ترکیه، هند و آلمان از شرکای اصلی وارداتی ایران هستند. چین با تأمین حدود ۲۵% از واردات ایران، بزرگ‌ترین شریک تجاری این کشور محسوب می‌شود.
با وجود اینکه تراز تجاری ایران در برخی سال‌ها مثبت بوده است، اما این تراز به شدت به قیمت جهانی نفت وابستگی دارد. به عنوان مثال در سال ۱۴۰۳، تراز تجاری غیرنفتی مثبت گزارش شده است، اما این مثبت بودن، شکننده است و به ثبات سیاسی و اقتصادی بستگی دارد.
ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی، منابع طبیعی و نیروی انسانی ماهر، پتانسیل بالایی برای توسعه تجارت خارجی دارد و به عنوان یک پل بین آسیا، اروپا و خاورمیانه، دسترسی به بازار‌های ۴۰۰ میلیونی منطقه (شامل کشور‌های همسایه) دارد.
بنادر استراتژیک مانند بندرعباس و چابهار، ایران را به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل کرده است. بندر چابهار به ویژه برای تجارت با هند و آسیای مرکزی اهمیت دارد. ایران دومین ذخایر گازی و چهارمین ذخایر نفتی جهان را دارد. این منابع می‌تواند به‌عنوان اهرمی برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه صادرات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی استفاده شود.
کشور‌های همسایه مانند عراق، افغانستان و پاکستان به دلیل نیاز به کالا‌های مصرفی و صنعتی، بازار‌های جذابی برای ایران محسوب می‌شود. به عنوان مثال، عراق سالانه بیش از ۱۰ میلیارد دلار کالا از ایران وارد می‌کند. ایران در تولید محصولاتی مانند زعفران (۹۰% تولید جهانی)، پسته، فرش دستباف و محصولات پتروشیمی مزیت رقابتی دارد. این محصولات می‌تواند با برندسازی و بازاریابی مناسب، سهم بیشتری از بازار‌های جهانی کسب کند.
ایران با افزایش تجارت خارجی و بهره‌گیری از مزیت‌های رقابتی خود، از جمله منابع طبیعی غنی، موقعیت استراتژیک و نیروی انسانی ماهر، می‌تواند موتور محرکه اقتصاد خود را فعال کند. توسعه صادرات غیرنفتی، تقویت برندسازی محصولات بومی از جمله زعفران و پسته و گسترش روابط تجاری با کشور‌های همسایه، نه تنها به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال کمک می‌کند، بلکه وابستگی به درآمد‌های نفتی را کاهش داده و ثبات اقتصادی را تقویت می‌کند.
source