به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه ایران(سنا)، متن کامل یادداشت نوراله بیرانوند، معاون تامین سرمایه واقتصاد حمل ونقل راه آهن جمهوری اسلامی ایران را، در ادامه بخوانید:
سرمایهگذاری در بازارهای مختلف همواره با چالشها و پیچیدگیهای متعددی روبهروست که از جمله میتوان به سطح تکنولوژی، سیستمهای تولید، نگهداری و بهرهبرداری، ساختار بازار و درهمتنیدگی آن با عوامل محیطی اشاره کرد. در میان بازارهای متعدد و جذاب، بخش حملونقل ریلی، بهویژه سرمایهگذاری در ناوگان ریلی، مراکز لجستیک و خدمات مربوطه، یکی از حوزههایی است که بهطور کامل بهعنوان یک فرصت سرمایهگذاری شناخته نشده است. این بخش با وجود پتانسیلهای عظیم، معمولاً در مقایسه با سایر بخشهای تجاری و تولیدی با استقبال کمتری مواجه میشود.
اگرچه بازده کوتاهمدت سرمایهگذاری در این بخش ممکن است به اندازه سایر بازارها جذاب نباشد، اما در یک افق بلندمدت، این سرمایهگذاری بهعنوان «سرمایهگذاری در باغ گردو» تلقی میشود که منافع پایدار و مستمر به همراه دارد. بهعبارتدیگر، حملونقل ریلی در طول زمان به دلیل ویژگیهای خاص خود، قادر است ریسکهای اقتصادی را کاهش دهد و در نهایت یک بازدهی ثابت و بلندمدت برای سرمایهگذاران فراهم آورد.
در این مقاله تلاش میشود تا از منظر سرمایهگذاران و دیگر ذینفعان این حوزه، مزیتهای سرمایهگذاری در بخش حملونقل ریلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. مقاله بهطور خاص به دو دسته مزیتها پرداخته است: نخست مزیتهای مستقیم برای سرمایهگذاران که شامل پنج مزیت اصلی میشود و سپس مزیتهای اقتصادی و اجتماعی که بهطور غیرمستقیم به سرمایهگذاران و سایر ذینفعان منتج میشود. این مزیتهای اقتصادی و اجتماعی نیز شامل پنج مزیت اصلی است که در این مقاله مورد بررسی قرار خواهد گرفت. تحلیلها بهطور جامع نشان خواهند داد که چرا سرمایهگذاری در این بخش میتواند یکی از انتخابهای هوشمندانه در درازمدت باشد.
بخش اول – مزایای اقتصادی ومالی مستقیم برای سرمایه گذاران
۱.تقاضای موثر و پایدار: عامل کلیدی در توجیه سرمایهگذاری
وجود تقاضای موثر و پایدار، یکی از مهمترین اصول توجیهپذیری هر نوع سرمایهگذاری و کاهش ریسک کسبوکار است. در صنعت حملونقل ریلی، تقاضا در سه حوزه کلیدی به شکل مستمر و رو به رشد ظاهر شده که به شرح زیر است:
۱.۱ رشد صنایع بزرگ
صنایع بزرگ کشور، بهویژه صنایع معدنی، فولادی و پتروشیمی، وابستگی شدیدی به حملونقل ریلی دارند. طی سه دهه گذشته، رشد شدید این صنایع منجر به افزایش قابل توجه نیاز به خدمات حملونقل ریلی شده است. با این حال، توسعه شبکه ریلی، ناوگان و خدمات لجستیکی مرتبط با آن، به دلایل مختلف، متناسب و همگام با این رشد نبوده است که این مسئله باعث تراکم تقاضا و فرصتهای سرمایهگذاری چشمگیر در این بخش شده است.
۱.۲ افزایش حجم تجارت کشور و صادرات غیرنفتی
حجم تجارت خارجی ایران، بهویژه صادرات غیرنفتی، در۳دهه اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است. این رشد، تقاضای خدمات حملونقل ریلی را در بخشهای باری بیش از پیش افزایش داده است. توسعه زیرساختهای ریلی و ناوگان متناسب با این روند، یکی از ضرورتهای مهم برای پشتیبانی از تویعه تجارت خارجی کشور محسوب میشود.
۱.۳ افزایش حجم تجارت بینالمللی و تأثیر ریسکهای ژئوپولیتیک
افزایش حجم تجارت بینالمللی به ویژه میان کشورهای پیرامونی ایران و رشد چشمگیر تجارت چین و هند با کشورهای اروپایی، نقش مهمی در افزایش تقاضا برای کریدورهای ریلی ایران ایفا میکند. علاوه بر این، وقوع جنگ روسیه و اوکراین و پیامدهای آن بر تغییر مسیرهای حمل کالا، اهمیت راههای جایگزین مانند کریدورهای ریلی ایران را دوچندان کرده است. مسدود شدن برخی مسیرهای سنتی و افزایش تقاضا برای ترانزیت کالا از مسیرهای امن و سریعتر، فرصتهای ویژهای را برای توسعه حملونقل ریلی ترانزیتی در ایران فراهم آورده است.
۲. ارزپایه بودن ناوگان ریلی: مزیت پوشش ریسک ارزی
یکی از مزیتهای برجسته و رقابتی سرمایهگذاری در صنعت حملونقل ریلی، «ارزپایه بودن» تجهیزات و ناوگان این بخش است. ناوگان ریلی شامل لکوموتیوها، واگنهای باری و مسافری، قطعات یدکی و تجهیزات جانبی عمدتاً از طریق واردات و بر اساس قیمتهای ارزی تأمین میشود. این موضوع باعث میشود قیمتهای ریالی این داراییها و تجهیزات، مستقیم یا غیرمستقیم، تحت تأثیر نوسانات نرخ ارز قرار گیرد.
در واقع، سرمایهگذاری در ناوگان ریلی مشابه خرید ارز عمل میکند؛ به این معنا که افزایش نرخ ارز، ارزش ریالی سرمایهگذاری در تجهیزات و ناوگان را بالا میبرد و از کاهش ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی حفاظت میکند. به عبارت دیگر، این نوع سرمایهگذاری میتواند به عنوان یک سپر محافظ در برابر ریسکهای ناشی از نوسانات ارزی عمل کند.این امر برای سرمایهگذاران به معنای حفظ ارزش داراییهای سرمایهگذاری شده در بلندمدت است، زیرا حتی در صورت نوسانات شدید ارزی، قیمتهای ریالی تجهیزات و ناوگان با تغییرات نرخ ارز هماهنگ میشود و سرمایهگذاران متحمل زیانهای ناشی از کاهش ارزش پول ملی نمیشوند.
همچنین، این ویژگی موجب میشود که بازده سرمایهگذاری در این بخش تا حد زیادی به نرخ ارز وابسته باشد. در شرایط افزایش نرخ ارز، علاوه بر افزایش ارزش داراییها، احتمال افزایش درآمدهای ریالی بخش حملونقل ریلی نیز وجود دارد، زیرا تعرفهها و قیمت خدمات میتواند به طور نسبی با نرخ ارز همگام شود. این تطابق هزینهها و درآمدها، به پایداری سودآوری و کاهش ریسکهای مالی سرمایهگذاری کمک میکند.
بنابراین، ارزپایه بودن ناوگان ریلی یکی از مزیتهای مهم و جذاب سرمایهگذاری در این صنعت است که ریسکهای ناشی از نوسانات ارزی را به طور قابل توجهی کاهش داده و سرمایهگذاران را در برابر تغییرات نامطلوب نرخ ارز محافظت میکند.
۳. بازار مناسب و قابلیت نقدشوندگی: فرصتهای ورود و خروج آسان
یکی دیگر از مزیتهای مهم و رقابتی سرمایهگذاری در صنعت حملونقل ریلی، وجود بازاری بهنسبت مناسب و فعال برای خرید، فروش و مبادله ناوگان و تجهیزات ریلی است که قابلیت نقدشوندگی قابل توجهی را برای سرمایهگذاران فراهم میآورد.
با اجرای قانون دسترسی آزاد به شبکه ریلی و همچنین قانون اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی، بخش قابل توجهی از ناوگان واگنهای باری و مسافری به بخش خصوصی واگذار شده است. این واگذاریها به شکلگیری بازاری فعال و رقابتی منجر شده که در آن دسترسی به ناوگان، تجهیزات و خدمات مرتبط برای سرمایهگذاران و فعالان این حوزه آسانتر شده است. در حال حاضر، بیش از ۵۰ شرکت خصوصی بزرگ در زمینه حملونقل ریلی فعالیت میکنند که این امر موجب افزایش پویایی بازار و توسعه قابلیت نقدشوندگی آن شده است.
قابلیت نقدشوندگی در این بازار به معنای امکان فروش سریع و آسان داراییها و خروج سرمایه از صنعت بدون نیاز به تحمل زیانهای سنگین یا تاخیرهای طولانی است. این ویژگی برای سرمایهگذاران بسیار حیاتی است، زیرا امکان مدیریت بهینه ریسکهای مالی و استراتژیک را فراهم میآورد. سرمایهگذار میتواند در مواقع نیاز به نقدینگی یا تغییر شرایط بازار، به سرعت سرمایهگذاری خود را نقد کرده و سرمایه خود را به فرصتهای جدید یا بخشهای دیگری از بازار منتقل کند.
علاوه بر این، وجود بازار فعال و نقدشونده به سرمایهگذاران کمک میکند تا استراتژیهای خروج (Exit Strategy) خود را به شکل دقیق و با برنامهریزی مناسب طراحی کنند. این استراتژیها نه تنها امکان بازگشت به سرمایهگذاری در فرصتهای جدید و سودآور را فراهم میآورد، بلکه باعث افزایش انعطافپذیری مالی و عملیاتی سرمایهگذار در بازار حملونقل ریلی میشود.
در نهایت، بازار مناسب و نقدشوندگی بالای بخش حملونقل ریلی، کاهش ریسکهای مرتبط با نقدینگی و افزایش جذابیت سرمایهگذاری را به دنبال دارد و به سرمایهگذاران اطمینان میدهد که ورود و خروج به این صنعت با سهولت و کمترین مخاطره انجام خواهد شد.
۴. واحدهای مستقل سرمایهگذاری در ناوگان ریلی: فرصت مناسب برای سرمایهگذاران خرد
یکی از ویژگیهای برجسته و منحصربهفرد بخش حملونقل ریلی، قابلیت تقسیم ناوگان ریلی به واحدهای مستقل سرمایهگذاری است. هر لکوموتیو به همراه بستهای از واگنهای باری یا مسافری، میتواند به عنوان یک «یونیت سرمایهگذاری» مستقل تلقی شود. این مفهوم که در ادبیات مالی به آن «واحد سرمایهگذاری» گفته میشود، امکان ورود و مشارکت سرمایهگذاران خرد را به بازار سرمایهگذاری ریلی فراهم میآورد.
این ویژگی چندین مزیت کلیدی دارد:
- دسترسی آسانتر برای سرمایهگذاران خرد: برخلاف بسیاری از صنایع که نیاز به سرمایهگذاری کلان و یکجا دارند، تقسیم ناوگان به واحدهای کوچکتر اجازه میدهد تا سرمایهگذاران با مبالغ کمتر نیز بتوانند وارد بازار شده و سهمی از درآمدها و ارزش افزوده ایجاد شده در این بخش را کسب کنند. این موضوع موجب گسترش دامنه سرمایهگذاران و افزایش منابع مالی قابل جذب برای توسعه ناوگان و خدمات میشود.
- کاهش ریسک سرمایهگذاری: سرمایهگذاران میتوانند با تنوعبخشی در چندین یونیت سرمایهگذاری، ریسک خود را کاهش دهند. همچنین، امکان خروج یا ورود تدریجی و مدیریت سرمایه به صورت پویا، باعث میشود ریسک نقدشوندگی به حداقل برسد.
- ایجاد درآمد مستقل و شفاف: هر یونیت سرمایهگذاری به عنوان یک واحد اقتصادی مستقل عمل میکند که قابلیت ایجاد درآمد و ارزش افزوده جداگانه دارد. این استقلال مالی و عملیاتی باعث شفافیت بیشتر در عملکرد و بازدهی سرمایهگذاری میشود و به سرمایهگذاران امکان ارزیابی دقیقتر و تصمیمگیری بهتر را میدهد.
- انعطافپذیری در مدیریت سرمایه: سرمایهگذاران میتوانند بنا بر شرایط بازار و اهداف مالی خود، در هر زمان بخشی از سرمایهگذاری خود را نقد کرده و یا بر میزان سرمایهگذاری افزوده و استراتژی مالی خود را بهینه کنند.
در نتیجه، این ساختار واحدهای مستقل سرمایهگذاری نه تنها موجب افزایش جذابیت بخش حملونقل ریلی برای طیف گستردهتری از سرمایهگذاران میشود، بلکه پویایی بازار، قابلیت نقدشوندگی و شفافیت مالی آن را نیز به شکل قابل توجهی ارتقاء میبخشد.
۵. سازوکار منحصر بهفرد تضمین بهرهبرداری و پوشش ریسکهای مالی: پشتوانهای کمنظیر برای جذب منابع مالی
یکی از ویژگیهای منحصر بهفرد و بیبدیل صنعت حملونقل ریلی ایران، وجود سازوکاری ساختاریافته و قانونی برای بهرهبرداری مطمئن از ناوگان ریلی در قالب یک شبکه بسته و تحت مدیریت مرکزی است که در سایر صنایع مشابه وجود ندارد. این ویژگی، امکان مدیریت ریسک، تضمین درآمد و جذب منابع مالی از نظام بانکی، بازار سرمایه و حتی فاینانسرهای خارجی را به شکل قابل توجهی فراهم کرده است.
۵.۱ بهرهبرداری در چارچوب شبکه بسته
ناوگان ریلی اعم از لکوموتیو، واگنهای باری و مسافری در درون شبکهای فعالیت میکند که بهصورت فیزیکی و مدیریتی، کاملاً تحت نظارت و کنترل شرکت راهآهن جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. این شبکه بسته به معنای آن است که هیچ بهرهبرداری خودسرانه و خارج از استانداردهای تعریفشده وجود ندارد و تمامی فعالیتها در یک ساختار مشخص و قانونمند انجام میپذیرد.
۵.۲ صدور اسناد رسمی و کنترل حقوقی
بر اساس قانون «دسترسی آزاد به شبکه ریلی»، مالکیت و بهرهبرداری از ناوگان باید بهصورت رسمی ثبت و اسناد آن توسط شرکت راهآهن صادر شود. این امر باعث شفافیت حقوقی و اعتبار رسمی ناوگان شده و مالکیت آنها بهعنوان داراییهای سرمایهای قابل استناد، مورد قبول نهادهای مالی و قانونی کشور قرار میگیرد.
۵.۳ تضمین بهرهبرداری و درآمد در صورت ناتوانی مالک
در شرایطی که صاحبان ناوگان به هر دلیل توانایی یا تمایل لازم برای بهرهبرداری از ناوگان خود را نداشته باشند—اعم از دلایل عملیاتی، فنی یا مالی—شرکت راهآهن میتواند با تکیه بر اختیارات قانونی خود، بهرهبرداری از این ناوگان را به سایر شرکتهای ریلی واگذار کند. در این حالت، درآمد حاصل از بهرهبرداری همچنان به نام مالک ناوگان ثبت و مدیریت میشود.
این ویژگی بهویژه در مواردی که سرمایهگذاران از سیستم بانکی، بورس یا فاینانس خارجی برای تأمین مالی ناوگان استفاده کردهاند و به دلایلی در بازپرداخت اقساط خود دچار مشکل شدهاند، اهمیت ویژهای دارد. شرکت راهآهن میتواند بهعنوان ضامن مؤثر و عملیاتی عمل کند و با تضمین بهرهبرداری و ایجاد درآمد مستمر، بازپرداخت تعهدات مالی سرمایهگذار را پشتیبانی کند.
۵.۴ اعتماد نهادهای مالی به سازوکار ریلی
همین ویژگی منحصربهفرد موجب شده است که بانکهای تجاری، بازار سرمایه (بورس اوراق بهادار تهران) و حتی برخی فاینانسرهای خارجی، ضمانتنامههای صادره از سوی شرکت راهآهن را به عنوان تضمین شرکتی قابل اتکا برای پوشش ریسکهای تأمین مالی بپذیرند. چنین قابلیتی در کمتر صنعتی وجود دارد و مزیت رقابتی مهمی برای جذب سرمایهگذاری محسوب میشود.
این سازوکار قانونی، عملیاتی و حمایتی، امنیت خاطر بیشتری برای سرمایهگذاران ایجاد کرده و به جذب منابع مالی بلندمدت داخلی و خارجی کمک میکند. وجود یک نهاد حاکمیتی با نقش فعال در تضمین بهرهبرداری و بازپرداخت سرمایهگذاری، ریسک مالی را به حداقل میرساند و صنعت ریلی را از منظر ساختار تأمین مالی و اعتماد سرمایهگذاران در موقعیتی ممتاز قرار میدهد.
بخش دوم: مزایای اقتصادی–اجتماعی سرمایهگذاری در صنعت حملونقل ریلی
سرمایهگذاری در صنعت حملونقل ریلی تنها به بازده اقتصادی برای سرمایهگذاران منجر نمیشود، بلکه دارای آثار مثبت گستردهای در حوزههای انرژی، محیط زیست، ایمنی جادهای، مدیریت منابع ملی، تجارت خارجی و ارتقای جایگاه ژئوپلیتیکی کشور است. مهمترین مزایای اقتصادی–اجتماعی این صنعت به شرح زیر است:
۱. صرفهجویی در مصرف سوخت و کمک به حل ناترازی انرژی
حملونقل ریلی در مقایسه با حملونقل جادهای، از منظر مصرف سوخت بسیار بهینهتر است. بر اساس آمارهای فنی:
- مصرف سوخت حمل ریلی بار، حدود ۳۵ سیسی به ازای هر تُن–کیلومتر کمتر از جاده است که معادل حدود ۱.۳ سنت دلار صرفهجویی برای هر تُن–کیلومتر است.
- در حملونقل مسافری نیز، صرفهجویی ۲۰ سیسی برای هر نفر–کیلومتر است که برابر با ۰.۷ سنت دلار بهازای هر نفر–کیلومتر میشود.
در شرایط فعلی که کشور با ناترازی انرژی در بخش حملونقل روبهروست، توسعه حملونقل ریلی میتواند راهکاری استراتژیک برای کاهش اتلاف سوخت و هزینههای سنگین یارانهای انرژی باشد و در بلندمدت، تعادل مطلوبتری در سیاستهای انرژی کشور برقرار کند.
۲. کاهش آلایندگی زیستمحیطی و استفاده بهینه از منابع طبیعی
راهآهن نسبت به جاده، زمین کمتری اشغال میکند و از لحاظ ساختاری با محیط طبیعی سازگارتر است. با توجه به استفاده کمتر از سوختهای فسیلی، انتشار گازهای گلخانهای و آلایندههای زیستمحیطی در سیستم ریلی بهشدت پایینتر از حملونقل جادهای است.
گسترش حملونقل ریلی، نقش مهمی در تحقق اهداف توسعه پایدار، کاهش اثرات تغییر اقلیم، و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان دارد. همچنین، کاهش فشار بر منابع زیستمحیطی میتواند موجب بهبود سلامت عمومی و کاهش هزینههای اجتماعی و بهداشتی شود.
۳. کاهش تصادفات جادهای و آسیبهای اجتماعی
برخلاف سیستم جادهای که سالانه منجر به تلفات انسانی گسترده و خسارات هنگفت اقتصادی و اجتماعی میشود، حملونقل ریلی از سطح ایمنی بالاتری برخوردار است. با انتقال بار و مسافر از جاده به ریل، میتوان:
- آمار تصادفات مرگبار را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
- هزینههای مستقیم و غیرمستقیم ناشی از تصادفات (پزشکی، حقوقی، بیمهای و روانی) را کم کرد.
- آسیبهای اجتماعی مانند بیسرپرست شدن خانوادهها، ازکارافتادگی و افسردگی ناشی از حوادث جادهای را کنترل کرد.
این موضوع، ابعاد انسانی سرمایهگذاری در ریل را بیش از پیش نمایان میکند.
۴. نقش کلیدی در زنجیره تأمین و تقویت صادرات
حملونقل ریلی بهعنوان یکی از اجزای کلیدی زنجیره تأمین، بهویژه در بخش صادرات و واردات کالاهای حجیم و صنعتی نقش بیبدیلی دارد. شبکهای منسجم و کارآمد در این بخش میتواند:
- هزینه تمامشده حمل کالا را کاهش دهد.
- زمان تحویل به مشتریان خارجی را بهبود بخشد.
- باعث افزایش رقابتپذیری صنایع بزرگ در بازارهای صادراتی شود.
ویژگیهایی چون ظرفیت بالا، امکان حمل بارهای سنگین و برنامهریزی زمانی دقیق در سیستم ریلی، آن را به پشتوانهای حیاتی برای توسعه صنعتی و صادراتمحور کشور تبدیل کرده است.
۵. ارتقاء جایگاه ژئوپلیتیک کشور از طریق ترانزیت
موقعیت جغرافیایی ایران در مرکز اتصال سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا، ظرفیت ویژهای برای ایفای نقش در ترانزیت بینالمللی ایجاد کرده است. با رشد تجارت جهانی، بهویژه میان چین، هند و کشورهای اروپایی، و همزمان با جنگ روسیه و اوکراین و تغییر مسیرهای سنتی حمل کالا، کریدورهای ریلی ایران به گزینهای راهبردی برای کشورهای منطقه تبدیل شدهاند.
افزایش سهم ایران در ترانزیت بینالمللی از طریق ریل، ضمن ایجاد درآمدهای ارزی پایدار، موجب ارتقاء جایگاه ژئوپلیتیکی ایران و ایفای نقش فعالتر در مناسبات اقتصادی منطقهای و جهانی میشود.
جمعبندی
سرمایهگذاری هوشمند در هر زمینهای مستلزم توجه به ۳ ضلع اصلی است: نرخ بازده مناسب، ریسک متناسب با نرخ بازده، و سهولت تأمین مالی و ایجاد اهرمهای مالی در بلندمدت. بر این اساس، بخش حملونقل ریلی با ویژگیهای منحصربهفرد خود به عنوان یک گزینه جذاب و قابل توجه برای سرمایهگذاری بلندمدت مطرح است. این بخش بهویژه در حوزههای ناوگان و مراکز لجستیک، ظرفیتهای قابل توجهی برای سرمایهگذاران ایجاد کرده است. سرمایهگذاری در این بخش نه تنها برای صندوقهای پسانداز و بازنشستگی، شرکتهای بیمه و سایر سرمایهگذاران، فرصتهای مناسب و سودآوری را به همراه دارد، بلکه با توجه به مزیتهای پایدار اقتصادی و اجتماعی آن، برای تأمین مالی پروژهها و ایجاد توسعه در این حوزه نیز موقعیت مطلوبی فراهم میآورد.
با بهرهگیری از ظرفیتهای بازار سرمایه، لازم است تا این فرصتها به عموم سرمایهگذاران معرفی شده و منابع مالی لازم برای پروژههای کلیدی این بخش فراهم شود. بهویژه در شرایط اقتصادی کنونی، که نیاز به سرمایهگذاریهای بلندمدت و پایدار بیش از هر زمان دیگری احساس میشود، توسعه زیرساختهای ریلی میتواند نقش حیاتی در ایجاد رشد و ثبات اقتصادی کشور ایفا کند.
source