به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا؛ مشاغل خانگی در دهه‌های اخیر، به ویژه در اقتصاد‌های نوظهور و کشور‌هایی نظیر ایران، به عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای محرک اقتصاد خرد شناخته شده‌اند. این بخش، برخلاف صنایع بزرگ و کارخانجات متمرکز، دارای انعطاف‌پذیری بالایی است و می‌تواند پاسخگوی نیاز‌های فوری بازار کار باشد. نقش حیاتی این مشاغل نه تنها در ایجاد درآمد مستقیم، بلکه در توانمندسازی گروه‌های خاص جامعه مانند زنان سرپرست خانوار، افراد دارای معلولیت، بازنشستگان فعال، و ساکنان مناطق روستایی و کم‌برخوردار است.
توسعه مشاغل خانگی با بهره‌گیری از حداقل سرمایه اولیه (که اغلب صرفاً شامل ابزار و مواد اولیه مورد نیاز است) و اتکا به مهارت‌های نهفته در محیط خانه، امکان ورود سریع و انعطاف‌پذیر به بازار کار را فراهم می‌آورد. این امر، توزیع عادلانه درآمد را تسهیل کرده و وابستگی مستقیم افراد به ساختار‌های سنتی استخدام را کاهش می‌دهد. این روز‌ها نوآوری و موفقیت در کسب و کار‌ها به الگویی برای توسعه اقتصادی با استفاده از قدرت است. اما این سوال مطرح می‌شود که برای راه اندازی و نیازمند چه حمایت‌هایی هستند مشاغل خرد و حتی خانگی این مشاغل چه تاثیری در اقتصاد رسمی کشور دارند.
تأثیر مشاغل خرد و خانگی بر اقتصاد رسمی کشور
مشاغل خرد و خانگی، با وجود اندازه کوچک، نیروی محرک مهمی در اقتصاد هستند. تأثیر اصلی آنها بر اقتصاد رسمی از طریق جذب گسترده نیروی کار و کاهش نرخ بیکاری، به‌ویژه در سطح محلی، نمود پیدا می‌کند. این مشاغل با تولید محصولات یا خدمات تخصصی، زنجیره ارزش اقتصادی را تقویت کرده و به تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور کمک می‌کنند. علاوه بر این، ساماندهی و ثبت این کسبوکارها (که اغلب با حمایت‌های دولتی تسهیل می‌شود)، باعث افزایش پایه‌های مالیاتی و رسمی شدن بخشی از فعالیت‌های اقتصادی می‌گردد که پیش‌تر در حوزه غیررسمی قرار داشتند. در مجموع، این مشاغل با ایجاد چابکی و انعطاف‌پذیری، به پایداری و توسعه منطقه‌ای اقتصاد رسمی کمک شایانی می‌کنند.
در شرایطی که کشور با چالش‌های متعددی در حوزه اشتغال و تولید مواجه است، کسب‌وکار‌های خانگی به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های مهم و کمتر بهره‌برداری‌شده، می‌توانند نقشی کلیدی در ایجاد اشتغال پایدار، کاهش فقر و رونق اقتصاد محلی ایفا کنند. طبق گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اشتغال در مشاغل خانگی در سال ۱۴۰۲ به ۲۵۵،۰۵۳ نفر رسید که نسبت به نیمه دوم سال ۱۴۰۰ با ۵۶ هزار و ۹۴۸ نفر، رشد قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. این افزایش نشان‌دهنده توجه بیشتر به این بخش و ظرفیت‌های آن در ایجاد فرصت‌های شغلی است.
همچنین بر اساس آمار سامانه رصد اشتغال، در سال ۱۴۰۲ از مجموع ۲ میلیون و ۹۸۰ هزار فرصت شغلی ایجادشده، ۲۹۸ هزار شغل متعلق به مشاغل خانگی بوده است. این آمار نشان‌دهنده سهم ۱۰ درصدی مشاغل خانگی از کل اشتغال کشور در دولت سیزدهم است که در مقایسه با ۳ درصد در نیمه دوم سال ۱۴۰۰، رشد چشمگیری داشته است.
جایگاه جهانی مشاغل خانگی در اقتصاد
آمار‌ها حاکی از آن است که بیش از ۲۳ درصد اشتغال در کشور‌های دنیا به مشاغل خانگی اختصاص یافته و این سهم در برخی اقتصاد‌ها به ۳۰ درصد نیز می‌رسد؛ روندی که نشان‌دهنده اهمیت این بخش در تولید ناخالص داخلی و اشتغال‌زایی است.
تلاش وزارت کار برای احیای جایگاه مشاغل خانگی در ایران
با وجود اهمیت جهانی، این عدد در اقتصاد ایران هنوز به نقطه مطلوب نرسیده است. معاون اشتغال وزارت کار، سید مالک حسینی، بر برنامه‌ریزی برای ارتقای جایگاه مشاغل خانگی تأکید کرده و هدف‌گذاری بر رساندن این بخش به جایگاه واقعی خود است.
آمار تسهیلات و صدور مجوز از سال ۱۳۹۰ تا کنون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای تحقق این هدف، اقدامات عملیاتی را در دستور کار قرار داده است. تا پایان سال گذشته، بیش از ۳۰۰۰ میلیارد تومان تسهیلات به مشاغل خانگی پرداخت شده است. در سال ۱۴۰۳ به طور مشخص بیش از ۳۱۹۷ میلیارد تومان پرداخت شد. همچنین از سال ۱۳۹۰ تاکنون، بیش از ۲ میلیون و ۱۱۲ هزار مجوز مشاغل خانگی صادر شده است. از سوی دیگرپرداخت تسهیلات در سال ۱۴۰۳ منجر به اضافه شدن ۱۵۷ هزار نفر به بازار کار به صورت غیررسمی شده است.
در برنامه هفتم توسعه کشور، تقویت نهاد‌های توسعه‌ای با هدف حمایت از کسب‌وکار‌های خانگی در کانون توجه قرار گرفته است. با این حال، تحقق کامل این هدف منوط به تأمین دو پیش‌شرط اساسی است: نخست، تأمین مالی پایدار از سوی دولت و نهاد‌های عمومی؛ و دوم، تشکیل عوامل توسعه تخصصی در رسته‌های مختلف فعالیتی. بر این اساس، پیشنهاد شده است به‌جای واگذاری گسترده خدمات به چند نهاد بزرگ، شبکه‌ای از عوامل توسعه محلی و تخصصی در زمینه‌هایی همچون پوشاک، گردشگری، زنبورداری، مبلمان و بازی‌های رایانه‌ای شکل گیرد تا ارائه خدمات با شناخت دقیق‌تری از نیاز‌های کسب‌وکار‌های خرد انجام شود.
چالش‌ها و موانع تولید در مشاغل خرد و خانگی
فعالین حوزه مشاغل خرد و خانگی، که نقش مهمی در اشتغال‌زایی دارند، با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری و اقتصادی مواجه هستند که منجر به دلسردی و گاهی حذف کامل فعالیت تولیدی می‌شود.
موانع اصلی در مسیر توسعه مشاغل خانگی چیست
افزایش سرسام‌آور قیمت مواد اولیه و هزینه‌های نگهداری (مانند هزینه‌های نهاده‌های دامی در پرورش شترمرغ و…)، به دلیل تورم، موجب کسادی بازار و افزایش مشکلات تولیدکنندگان خرد می‌شود. با کوچک‌ترین نوسان اقتصادی، این فعالین با چالش جدی رو‌به‌رو شده و تولید را متوقف می‌کنند.
بروکراسی‌های اداری پیچیده و قوانین سختگیرانه، به‌ویژه در زمینه اخذ تضامین بانکی (ضامن)، است که حمایت‌های موجود اغلب مقطعی هستند و مبالغ تسهیلات دریافتی توسط تولیدکنندگان نا کافی ارزیابی می‌شود. علاوه بر این، عدم وجود بازار و محل مناسب برای فروش تولیدات، انگیزه کار را کاهش می‌دهد.
راهکار‌های پیشنهادی چیست
برای برون‌رفت از این وضعیت، تأکید بر حمایت و پشتیبانی هدفمند از طرح‌های مشاغل خانگی در شهرستان‌ها برای فعال‌سازی ظرفیت‌های مغفول‌مانده در حوزه‌های صنعت، کشاورزی، گردشگری و هنر ضروری است. رفع دغدغه ضامن بانکی از طریق انعقاد تفاهم‌نامه‌های حمایتی و تسهیل فرآیند‌های اداری، می‌تواند گام مؤثری در کاهش مشکلات و احیای انگیزه تولیدکنندگان باشد.
چشم‌انداز تسهیلات جدید برای مشاغل خرد
در تحولات اخیر، احمد میدری، وزیر کار، از ایجاد خط اعتباری جدیدی برای مشاغل خرد و خانگی خبر داد. طبق اعلام وی، واجدین شرایط می‌توانند تا یک میلیارد ریال برای خرید مواد اولیه و نوسازی تجهیزات دریافت کنند و کارآفرینان نیز می‌توانند تا سقف پنج میلیارد ریال تسهیلات بگیرند. از نکات مهم این طرح، امکان شارژ مجدد خط اعتباری توسط دریافت‌کنندگان پس از تسویه اقساط و بدون نیاز به ضامن است.
سهم مشاغل خانگی و آمار پرداخت تسهیلات
پیش از این، سید مالک حسینی، معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، به اهمیت این بخش اشاره کرده بود و بیان داشت که در برخی اقتصاد‌های دنیا، سهم مشاغل خانگی به ۳۰ درصد اشتغال می‌رسد؛ هرچند سهم رسمی این مشاغل در ایران پایین‌تر است، اما سهم غیررسمی آن قابل ملاحظه می‌باشد. حسینی همچنین گزارش داد که در سال ۱۴۰۳، بیش از سه همت (۳۰۹۷ میلیارد تومان) تسهیلات مشاغل خانگی پرداخت شده که موجب ورود بالغ بر ۱۵۷ هزار نفر به بازار کار شده است. از سال ۱۳۹۰ تا کنون نیز بیش از دو میلیون و ۱۱۲ هزار مجوز مشاغل خانگی صادر شده است.
چالش‌های تأمین مالی و راهکار‌های آتی
معاون وزیر با اشاره به پرداخت کمتر از ۳.۲ همت از ۵ همت تسهیلات پیش‌بینی شده برای مشاغل خانگی در سال گذشته، تأکید کرد که مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان برای راه‌اندازی کسب‌وکار کفایت نمی‌کند. در راستای بهبود این وضعیت، اعلام شد که در حال تلاش هستند تا این منابع در یک زنجیره یا نظام پشتیبان قرار گیرند تا از هرز رفتن منابع جلوگیری شود.
توجه به سرمایه‌گذاری‌های خرد در شرایط چالش‌های کلان
در شرایطی که ایجاد اشتغال از مسیر سرمایه‌گذاری‌های کلان با چالش مواجه شده است، توجه به ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری خرد، مشاغل خانگی را به یک مزیت مهم برای رونق بازار کار تبدیل کرده است.
مزایای حمایت از کسب‌وکار‌های کوچک و خانگی
گسترش این کسبوکارها مزایای متعددی دارد که شامل، ایجاد فرصت‌های شغلی است که به دلیل نیاز به سرمایه‌گذاری خرد و تنوع بالا در تولید کالا و خدمات حائز اهمیت است؛ و منجربه افزایش درآمد خانوارها، به‌ویژه بانوان می‌شود. همچنین کارشناسان معتقدند کسب‌وکار‌های خانگی نقشی مؤثر در افزایش نرخ مشارکت اقتصادی زنان دارند.
کسب‌وکار‌های خانگی با توجه به ویژگی‌هایی، چون سرمایه‌گذاری اندک، انعطاف‌پذیری بالا و امکان بهره‌گیری از منابع موجود در منزل، می‌توانند نقش مؤثری در توسعه اقتصادی کشور ایفا کنند. با ارائه آموزش‌های لازم، تسهیل دسترسی به تسهیلات و ایجاد شبکه‌های توزیع مؤثر، می‌توان به رشد و پایداری این کسبوکارها کمک کرد. از جمله مهم‌ترین مزایای این شغل‌ها می‌توان به ایجاد اشتغال پایدار با هزینه پایین، افزایش بهره‌وری منابع انسانی، به‌ویژه زنان و جوانان، تقویت زنجیره تأمین و تولید داخلی و کاهش مهاجرت و توسعه متوازن منطقه‌ای اشاره کرد.
در واقع توسعه کسب و کار‌های خانگی موجب می‌شود که فرصت مناسبی برای مشارکت زنان خانه‌دار، دانشجویان و افراد دارای مهارت ولی فاقد سرمایه کلان فراهم شود. همچنین با تقویت این کسبوکارها، امکان ایجاد شبکه‌های تولید و توزیع بومی فراهم می‌شود که به کاهش وابستگی به واردات کمک می‌کند و در مناطق کمتر برخوردار می‌توانند به تثبیت جمعیت و رشد اقتصاد محلی کمک کنند.
نکات کلیدی در راه‌اندازی و توسعه کسب‌وکار‌های خانگی
راه‌اندازی یک کسب‌وکار خانگی موفق، نیازمند رعایت اصولی است که می‌تواند مسیر رشد را هموارتر سازد؛ انتخاب ایده‌ای متناسب با منابع در دسترس، مهارت‌ها و نیاز بازار، گام نخست در موفقیت هر کسب‌وکاری است. نمونه‌هایی مانند پرورش گیاهان دارویی یا مشاغل هنری خانگی، نشان از تنوع بالای ایده‌ها دارد.
همچنین برخورداری از آموزش‌های تخصصی در حوزه فنی، بازاریابی و مدیریت مالی نقش مهمی در پایداری کسب‌وکار دارد. لازم به ذکر است که استفاده از ابزار‌های نوین بازاریابی دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و بازار‌های آنلاین، از الزامات کسب‌وکار‌های خانگی امروز است و باید توجه داشت که ثبت رسمی فعالیت، امکان بهره‌مندی از تسهیلات بانکی، بیمه و مجوز‌های لازم را فراهم می‌کند.
چالش‌ها و مشکلات پیش‌روی کسب‌وکار‌های خانگی در ایران
با وجود ظرفیت‌های فراوان، کسب‌وکار‌های خانگی در کشور با موانع متعددی مواجه‌اند که از آن جمله می‌توان به مواردی همچون دسترسی محدود به تسهیلات بانکی، فقدان بازار فروش پایدار، مشکلات قانونی و بیمه‌ای و کمبود زیرساخت‌های فنی و آموزشی اشاره کرد.
در واقع بسیاری از فعالان این حوزه به دلیل نداشتن وثایق کافی، امکان بهره‌مندی از وام‌های حمایتی را ندارند و همچنین نبود شبکه‌های توزیع و فروش گسترده و رقابت با محصولات صنعتی یا وارداتی، باعث کاهش پایداری این مشاغل شده است. در بخش اجرایی و حمایتی این مشاغل نیز عدم شفافیت در مقررات مربوط به مجوز فعالیت، بیمه شاغلان و مالیات، از دیگر موانع جدی است.
کسب‌وکار‌های خانگی و کوچک، به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی، می‌توانند به یکی از پیشران‌های اصلی رشد و توسعه اقتصادی تبدیل شوند؛ به شرطی که زیرساخت‌های حمایتی، مالی، قانونی و آموزشی مورد نیاز آنها به‌درستی فراهم گردد. تجربه‌های موفقی، در حوزه‌های مختلف اقتصادی، نشان می‌دهد که با کمی حمایت و هدایت، می‌توان موجی از کارآفرینی پایدار در کشور به راه انداخت.
source