ساختار انحصار چندجانبه تاکسی‌های برخط/ چرا تنظیم‌گری پیشینی و جریمه تبانی مؤثرتر از قیمت‌گذاری دولتی است؟

 به گزارش خبرگزاری آنا، خدماتی که شرکت‌های تاکسی برخط ارائه می‌دهند، اساساً خدمت جورسازی مسافر و راننده است؛ در حالی که خدمت حمل‌ونقل دربست مسافر توسط رانندگان ارائه می‌شود. بازار مرتبط این خدمات، «خدمات کلیه شرکت‌ها در محدوده جغرافیایی یک شهر» تعریف می‌شود. با این تعریف، ساختار بازار خدمات شرکت‌های تاکسی برخط در کلان‌شهرها، انحصار چندجانبه است که دلیل اصلی تمرکز بالای آن، وجود «اثر‌های خارجی شبکه» است. این اثرات شبکه می‌توانند صنایعی را به سمت انحصار طبیعی سوق دهند، هرچند به دلیل عواملی، چون الزامات چندمیزبانی و کاهش اثرات شبکه با بزرگ‌تر شدن آن، این بازار به ساختار انحصار طبیعی نرسیده است.

محدودیت‌های قیمت‌گذاری مستقیم دولتی

اگر دولت یا نهاد رقابت قصد داشته باشد با هدف بیشینه‌سازی کارایی، مستقیماً قیمت‌گذاری را انجام دهد، این امر منوط به دسترسی به اطلاعات بسیار زیادی است که عملاً آن را ناممکن می‌کند. همچنین باتوجه‌به تعادل‌های سیاسی، قیمت‌گذاری مستقیم دولتی به احتمال زیاد به‌سمت سرکوب قیمت سفر‌ها و کمیسیون پیش خواهد رفت که ناکارایی‌های ناشی از آن چند برابر ناکارایی‌هایی خواهد بود که هدف از قیمت‌گذاری رفع آنها بوده است.

قدرت بازاری بنگاه‌ها و نقش نهاد رقابت

در کنار وجود تمرکز بالا در بازار، شرکت‌ها به‌دلیل قید محدودیت ظرفیت (عدم تکافوی تعداد رانندگان هر شرکت برای پوشش کل تقاضا در قیمت‌های رقابتی) و وجود اصطکاک در مقایسه قیمت‌ها برای مسافران، در مواجهه با مسافران دارای قدرت بازاری‌اند. با وجود این وضعیت، ضرورتی برای قیمت‌گذاری مستقیم دولتی (نظیر تعرفه به‌ازای هر کیلومتر) وجود ندارد. نهاد رقابت صرفاً کافی است به وقوع احتمالی تبانی و سوءاستفاده از وضعیت اقتصادی مسلط به‌طور پسینی رسیدگی کند و در صورت وقوع این رفتارها، به توقفشان حکم داده و اشخاص خاطی را جریمه نماید؛ مقابله مؤثر با این رفتار‌ها باعث می‌شود قیمت‌ها فاصله زیادی از قیمت‌های رقابتی نگیرند.

راهکار‌های تنظیم‌گری پیشینی و حمایت از رانندگان

برای نزدیک شدن بیشتر قیمت‌ها به قیمت‌های رقابتی و کاهش موقعیت‌های مسلط، می‌توان از تنظیم‌گری پیشینی استفاده کرد. هر مقرره‌ای که قید محدودیت ظرفیت بنگاه‌ها را بکاهد، اقدامی در این راستاست؛ به‌عنوان نمونه، تنظیم‌گر می‌تواند مقرراتی وضع کند که احتمال حضور فعال یک راننده در شبکه چند شرکت به‌صورت همزمان افزایش یابد. براساس داده های مرکز پژوهش مجلس، همچنین مقررات تسهیل‌کننده فعالیت پوسته‌هایی که قیمت هر پلتفرم را برای هر سفر در یک صفحه به مسافر نشان دهد، به افزایش رقابت کمک می‌کند. در راستای حمایت از رانندگان، پیشنهاد می‌شود سازوکاری تحت نظارت شورای‌عالی کار ایجاد شود که هم نمایندگان رانندگان و هم نمایندگان پلتفرم‌ها در آن حضور داشته باشند؛ این امر مشابه سازوکار‌های حمایتی است که کشور‌هایی نظیر هند، اسپانیا، استرالیا و اتحادیه اروپا برای پیگیری حقوق رانندگان پلتفرمی راه‌اندازی کرده‌اند.