با گسترش رسانه‌های دیجیتال و نفوذ سبک زندگی مصرف‌گرای غربی، سنت آمریکایی جمعه سیاه در سال‌های اخیر وارد بازار ایران شده است؛ رویدادی که در ظاهر فرصتی برای خرید ارزان‌تر است، اما کارشناسان هشدار می‌دهند اجرای بی‌ضابطه آن می‌تواند به ایجاد تقاضای کاذب، فشار مالی بر خانوار، بی‌ثباتی بازار و ترویج مصرف‌گرایی منجر شود.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا؛ با گسترش رسانه‌های دیجیتال، حضور فعال فروشگاه‌های اینترنتی و نفوذ روزافزون سبک زندگی مصرف‌گرای غربی، سنت آمریکایی جمعه سیاه طی سال‌های اخیر در ایران نیز مورد توجه برخی کسب‌وکار‌ها و مصرف‌کنندگان قرار گرفته است. این رویداد که در ظاهر فرصتی برای بهره‌مندی از تخفیف‌های ویژه و خرید ارزان‌تر به شمار می‌آید، بر پایه تحریک تقاضای فوری و افزایش فروش حجمی کالا استوار است. با این حال، بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که پیاده‌سازی الگوی وارداتی جمعه سیاه در بستر اقتصاد ایران، می‌تواند آثار و تبعات متفاوت و بعضاً نامطلوبی در سطح اقتصاد خانوار، بازار و فرهنگ مصرف برجای بگذارد.
تعارض جمعه سیاه با الگوی مصرف در اقتصاد ایران
کارشناسان معتقدند ساختار رفتار اقتصادی در ایران عمدتاً مبتنی‌بر خریدی که مورد نیاز است و همچنین کنترل هزینه‌ها، پس‌انداز و رعایت احتیاط مالی است. در چنین شرایطی، ترویج رویدادی که بنیان آن بر ایجاد هیجان خرید، مصرف‌گرایی و افزایش خرید‌های غیرضروری است، می‌تواند موجب تغییر الگوی رفتار اقتصادی خانوار‌ها شود.
افزایش ناگهانی خرید کالا‌های غیرحیاتی به‌ویژه پوشاک، لوازم الکترونیکی، لوازم تزئینی و کالا‌های لوکس در نهایت به فشار مالی بیشتر بر خانوار، کاهش قدرت پس‌انداز و تشدید ناترازی در بودجه ماهانه خانوار می‌انجامد؛ موضوعی که در شرایط تورمی کنونی می‌تواند پیامد‌های قابل توجهی برجای بگذارد.
ایجاد تقاضای کاذب و بی‌ثباتی بازار
اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با نوسان قیمت‌ها، تورم مزمن و وابستگی بخشی از بازار به کالا‌های وارداتی روبه‌رو بوده است. بسیاری از فعالان اقتصادی هشدار می‌دهند ایجاد یک موج تقاضای فصلی و هیجانی، بدون برنامه‌ریزی و نظارت کافی، پیامد‌هایی مانند افزایش موقت قیمت‌ها پیش از شروع تخفیف‌ها، شکل‌گیری تقاضای کاذب و وارد شدن فشار بر تولیدکنندگان کوچک را در پی دارد.
برخی گزارش‌ها نیز نشان می‌دهد بخشی از تخفیف‌های اعلامی در این رویداد ناشی از افزایش قیمت‌های مصنوعی پیش از برگزاری فروش ویژه است؛ رویکردی که عملاً تأثیر مثبت اقتصادی چنین طرح‌هایی را خنثی کرده و باعث کاهش اعتماد عمومی نسبت به تخفیف‌های واقعی می‌شود و به طور قطع نیز تخلف صنفی و کسب درآمد غیر قانونی از طریق گران فروشی است.
هرچند بهنام نیک‌منش، معاون بازرسی و نظارت اتاق اصناف ایران درباره طرح نظارتی ویژه بلک‌فرایدی اظهار کردکه با توجه به نزدیک شدن ایام فروش فوق‌العاده، تقاضای عمومی برای کالا‌هایی مانند پوشاک، کیف و کفش، لوازم آرایشی و بهداشتی و … افزایش می‌یابد و برای مقابله با تخفیف‌های غیرواقعی و نامتعارف، طرح نظارتی به رؤسای اصناف سراسر کشور و اتحادیه‌های صنفی ابلاغ شده است تا بازرسین سازمان نیز بتوانند رصد و پایش لازم را انجام دهند و در صورت مشاهده تخفیف نامتعارف یا تبلیغ غیرواقعی، برخورد کنند.
از سوی دیگر و به گفته این مسئول؛ در سراسر کشور، واحد‌های صنفی در مناسبت‌های مختلف با هدف مشارکت اجتماعی و تحریک فروش، تخفیف ویژه و فروش فوق‌العاده ارائه می‌دهند؛ اما گاهی این تخفیف‌ها واقعی نیستند. به عنوان مثال، تخفیف‌های ۸۰ تا ۹۰ درصدی معمولاً واقعی نیستند. تخفیف‌ها باید واقعی باشند تا تبلیغ نیز معتبر باشد. به همین دلیل به مردم توصیه می‌شود حتماً فاکتور خرید را از واحد‌های صنفی دریافت کنند، زیرا در فاکتور میزان تخفیف واقعی قید می‌شودو شناسایی واحد‌های فاقد پروانه کسب نیز در دستور کار بازرسین قرار دارد.
به گزارش آنا، اما تجربه درسال‌های گذشته در خصوص نظارت در بازار جمعه سیاه، تجربه ناموفقی از عملکرد و برخورد نشان می دهد.به طوری که هر سال بر موضوع تبلیغ و تخفیف های کاذب جهت خالی کردن جیب مردم بیش از گذشته بازار را تحت پوشش خود قرار داده است.
ترویج مصرف‌گرایی و فاصله گرفتن از اقتصاد مقاومتی
برخی معتقدند قالب مفهومی جمعه سیاه در هماهنگی با الگوی مصرف‌محور غربی طراحی شده و این الگو با اصول اقتصاد مقاومتی مانند تقویت تولید داخل، کاهش وابستگی به کالا‌های خارجی و جهت‌دهی مصرف به سمت نیاز‌های واقعی تعارض دارد.ورود بی‌رویه کالا‌های خارجی برای پاسخ به موج تقاضا، افزایش تمایل به خرید محصولات غیرضروری و کاهش توجه به برند‌های داخلی از جمله پیامد‌هایی است که می‌تواند به خروج ارز، تضعیف تولید ملی و گسترش وابستگی به کالا‌های وارداتی منجر شود.
فضای دیجیتال؛ فرصت یا تهدید؟
حضور گسترده فروشگاه‌های اینترنتی در ایران زمینه‌ساز اجرای تخفیف‌های وسیع در بستر دیجیتال شده است. با این حال، نبود سازوکار شفاف برای بررسی صحت قیمت‌ها، نبود ضمانت‌های کافی برای کیفیت کالا، احتمال بروز تبلیغات گمراه‌کننده و تأثیر الگوریتم‌های تبلیغاتی بر تحریک خرید احساسی، از مهم‌ترین آسیب‌های این حوزه به شمار می‌رود.کارشناسان می‌گویند در شرایطی که بخش قابل توجهی از خرید‌های اینترنتی بدون مشاهده فیزیکی کالا انجام می‌شود، خطر افزایش خرید‌های پرریسک و احساس عدم امنیت اقتصادی برای مصرف‌کنندگان بیشتر خواهد بود.
پیامد‌های فرهنگی؛ از نیازمحوری تا برندمحوری
ورود رویداد جمعه سیاه به ایران تنها محدود به پیامد‌های اقتصادی نیست؛ بلکه آثار فرهنگی قابل توجهی نیز در پی دارد. متخصصان حوزه فرهنگ مصرف معتقدند این رویداد موجب گسترش چشم‌وهم‌چشمی، افزایش تمایل به خرید کالا‌های لوکس و ترویج گفتمان مصرف بیشتر مساوی است با رفاه بیشتر در میان نسل جوان شده است؛ در حالی‌که شاخص‌های اقتصادی و سطح درآمد خانوار در ایران تناسب چندانی با چنین الگو‌هایی ندارد.از منظر اجتماعی، این موضوع می‌تواند منجر به افزایش فشار روانی و ایجاد فاصله طبقاتی محسوس‌تر میان گروه‌های مختلف جامعه شود؛ کما آن که هم اکنون نیز می توان نشانه های این اتفاق را در شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام مشاهده کرد.
جمع‌بندی؛ لزوم تدوین الگوی بومی تخفیف‌های فصلی
به گزارش آنا، با وجود تمام چالش‌ها، کارشناسان معتقدند اصل ارائه تخفیف‌های فصلی و مدیریت‌شده می‌تواند نقش مهمی در رونق بازار و تنظیم سبد مصرف خانوار داشته باشد. اما شرط موفقیت، طراحی یک الگوی بومی و سازگار با شرایط اقتصادی و فرهنگی کشور است.
الگویی که در آن شفافیت در اعلام قیمت و تخفیف‌ها تضمین شود و از ایجاد تقاضای کاذب جلوگیری شود. همچنین لازم است که حمایت از تولیدکنندگان داخلی اولویت داشته باشد و مصرف‌کنندگان نسبت به خرید آگاهانه و نیازمحور آموزش ببینند.با چنین رویکردی، می‌توان رویداد‌های فروش ویژه را به فرصتی برای رونق بازار و کاهش هزینه‌های واقعی مصرف‌کننده تبدیل کرد، بدون آن‌که پیامد‌های منفی اقتصادی و فرهنگی جمعه سیاه در ایران بازتولید شود.
source