درس‌های کاهش درآمد‌های نفتی در دهه ۱۳۹۰ به مدیریت اقتصادی در ایران

یادداشت؛

یکی از تحولات مهم اقتصاد ایران در دهه ۱۳۹۰ کاهش درآمد‌های نفتی به ویژه نسبت به دهه ۱۳۸۰ می‌باشد. این موضوع به شکل کاملا عبرت آموز نشان داد نظام اقتصاد ایران نسبت به کاهش درآمد‌های نفتی به شدت آسیب پذیر است.

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری علم و فناوری آنا، یکی از تحولات مهم اقتصاد ایران در دهه ۱۳۹۰ کاهش درآمد‌های نفتی به ویژه نسبت به دهه ۱۳۸۰ می‌باشد. این موضوع به شکل کاملا عبرت آموز نشان داد نظام اقتصاد ایران نسبت به کاهش درآمد‌های نفتی به شدت آسیب پذیر است.

اول: کاهش درآمد‌های نفتی در دهه ۱۳۹۰، به ویژه در سال‌های ۱۳۹۷ به بعد نشان داد سیاست گذار اقتصادی قابلیت و انعطاف پذیری دهه ۱۳۸۰ برای سرکوب نرخ ارز را نداشته و تکانه‌های ارزی در فواصل زمانی کوتاه تری رخ می‌دهند.

شواهد: در سال‌های پس از جنگ تحمیلی طی دو دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ دو تکانه ارزی کم دامنه رخ داده است. در همین حال فقط در دهه ۱۳۹۰ چهار تکانه ارزی شدید به وقوع پیوسته است.

دوم: با کاهش درآمد‌های نفتی در دهه ۱۳۹۰، انعطاف پذیری و قابلیت‌های دولت‌ها برای پرتاب تورم به آینده کاهش یافته است.

شواهد: میانگین نرخ تورم در دهه ۱۳۹۰ به طور قابل ملاحظه‌ای از میانگین بلندمدت آن بالاتر و پایداری نرخ تورم بالای ۴۰ درصد پس از سال ۱۳۹۷ در ۸۰ سال گذشته بی سابقه است.

سوم: با کاهش درآمد‌های نفتی در دهه ۱۳۹۰، کیفیت حکمرانی اقتصادی به شدت تنزل یافته است. در واقع همزمان با شوک‌های با منشاء‌های مختلف به صورت پیوسته و سریالی به سمت عرضه کل در اقتصاد ایران، کیفیت حکمرانی اقتصادی برای مراقبت از محیط کسب و کار کاهش یافته است.

شواهد: بر اساس طرح پایش ملی محیط کسب و کار ایران (اتاق ایران) شاخص ملی کسب و کار از ۵/۶۹ (بدترین ارزیابی ۱۰) در بهار ۱۳۹۶ به ۶/۴۹ در پاییز ۱۳۹۷ (خروج آمریکا از برجام) می‌رسد و بر اساس آخرین گزارش اتاق ایران (بهار ۱۴۰۳) شاخص آن ۶/۰۴ گزارش شده است.

 چهارم: با کاهش درآمد‌های نفتی در دهه ۱۳۹۰، به ویژه در سال ۱۳۹۷ به بعد، فساد پذیری در اقتصاد ایران بیشتر شده است.

شواهد: رتبه ایران در شاخص بین المللی ادارک فساد (سازمان بین المللی شفافیت) از رتبه ۱۳۰ در سال ۱۳۹۶ به طور متناوب تنزل یافته و در سال ۱۴۰۰ به رتبه ۱۵۰ رسیده است.

پنجم: با کاهش درآمد‌های نفتی در دهه ۱۳۹۰، مدیریت‌ها در ارکان اقتصادی دولت‌ها نسبت به دهه ۱۳۸۰ شکننده و متزلزل‌تر شده است.
 شواهد: تغییرات پی در پی و زود هنگام روسای بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه کشور در سال‌های ۱۳۹۷ به بعد و در دوره زمانی اوج کاهش درآمد‌های نفتی شواهد خوبی برای این ادعا هستند.

حالا باید منتظر ماند تا ببینیم دولت چهاردهم برای عبور از چالش دوگانه درآمد‌های نفتی و ناامنی اقتصاد ایران چه راهبردی را در دستور کار قرار خواهد داد: ۱- راهبرد مدیریت اقتصاد ایران با استمرار تحریم‌ها ۲- راهبرد حذف تحریم‌ها و تکیه مجدد به افزایش درآمد‌های نفتی ۳- راهبرد حذف تحریم‌ها و کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی.

 دکتر عباس علوی راد