خاموش شدن ماشین و دلایل آن

روشن بودن پیوسته موتور ماشین برای عملکرد صحیح مجموعه فنی خودرو ضروری است. به همین دلیل خاموش شدن ناگهانی موتور (مخصوصا در حرکت) می‌تواند نشان‌دهنده ایرادهای بخصوص و بسیار خطر آفرین باشد. خاموش شدن ماشین می‌تواند در حال حرکت، ترمز گرفتن و شرایط دیگر اتفاق بیفتد. خاموش شدن ناگهانی خودرو دلایل مختلفی دارد که با توجه به آنها می‌تواند اقدام به رفع مشکل کرد.

دلایل خاموش شدن ماشین

خاموش شدن ناگهانی پیشرانه خودرو می‌تواند دلایل مختلف و ریز و درشتی داشته باشد. دلایلی که ممکن است رفع آن‌ها بسیار ساده و بدون هزینه یا بسیار خطرناک و پرهزینه باشد. خاموش شدن خودرو ممکن است با ریپ زدن موتور، افت توان پیشرانه و روشن شدن چراغ چک همراه باشد یا اینکه بدون هیچ دلیل و علامت خاصی به‌صورت کاملا ناگهانی و غیر منتظره اتفاق بیفتد. از آن‌جایی که سیستم ترمز بوستردار و فرمان هیدرولیک از توان پیشرانه تغذیه می‌کنند، خاموش شدن ناگهانی موتور ماشین در حرکت می‌تواند کنترل خودرو را غیرممکن و بسیار خطرساز کند.

دلایلی که منجر به خاموش شدن پیشرانه می‌شود را می‌توان به دو گروه ساده و کم‌هزینه و خطرناک و پرهزینه دسته بندی کرد که در پایان این دو گروه را از یکدیگر جدا خواهیم کرد.

فعال شدن سوئیچ اینرسی

تقریبا تمامی خودروهای جدید به یک سوئیچ مکانیکی حساس به ضربه مجهز هستند که در صورت بروز ضربه ناگهانی و شدید (مانند ضربه حاصل از تصادف)، برق پمپ بنزین را خاموش می‌کند تا از بروز حریق ناخواسته جلوگیری کند. این سوئیچ که با عنوان سوئیچ اینرسی شناخته می‌شود، پس از غیر فعال شدن، برای اینکه بار دیگر برق را به سمت پمپ بنزین خودرو هدایت کند، باید به صورت دستی (با فشار انگشت) مجددا در مدار برق خودرو قرار بگیرد. در برخی مواقع نادر، خرابی سوئیچ اینرسی یا عبور پرسرعت از دست‌انداز نیز می‌تواند به فعال شدن این سوئیچ و خاموش شدن موتور ماشین منجر شود.

سوختن فیوز یا رله

خودروهای جدید و حتی بسیاری از خودروهای قدیمی دارای مجموعه مدار برق مجهز به رله و فیوز هستند. وظیفه این رله‌ها و فیوزها، افزایش طول عمر مدار الکتریکی خودرو و محافظت از آنها در برابر شوک‌های الکتریکی ناگهانی است. سوختن فیوز هرچند آنچنان رایج نیست، اما احتمال آن وجود دارد. سوختن تنها یک فیوز از مدار برق یا سیستم سوخت رسانی خودرو می‌تواند به خاموش شدن ناگهانی پیشرانه منجر شود.

سوختن کویل

کویل (Coil/که در ایران به اشتباه کوئِل تلفظ می‌شود) وظیفه تقویت برق ۱۲ ولت باتری و تبدیل آن به برق ۲۵ تا ۵۰ کیلوولت برای سیستم جرقه‌زنی است. در خودروهای مدرن امروزی، به تعداد سیلندرها کویل مستقل وجود دارد. اما در خودروهای قدیمی‌تر معمولا از یک پک دوتایی یا چهارتایی از کویل‌ها برای گروهی از سیلندرها بهره گرفته می‌شود. سوختن یکی از این پک‌ها می‌تواند موجب عدم انتقال برق به شمع و خاموش شدن بخش قابل توجهی از سیلندرهای پیشرانه شود. در نتیجه موتور ماشین نمی‌تواند سرعت دورانی خود را حفظ کند و خاموش می‌شود.

خرابی باتری و دینام

اگر باتری خودرو فاسد یا دینام خودرو دچار آسیب داخلی شده باشد، میزان جریان قابل انتقال از باتری به سیستم الکتریکی خودرو به سرعت افت می‌کند. این کاهش ولتاژ و جریان تا جایی می‌رسد که برق ورودی به کویل‌ها به اندازه‌ای ضعیف است (معمولا زیر ۹ ولت) که ولتاژ خروجی آن در حد و اندازه مورد نیاز برای احتراق بنزین کافی نیست. در نتیجه پیشرانه به ریپ می‌افتد و در مدت زمان بسیار کوتاهی خاموش می‌شود.

ایراد ECM

کامپیوتر خودرو که با نام ECU یا ECM شناخته می‌شود، یک مجموعه مدارهای الکترونیکی بسیار حساس و گران‌قیمت است که از طریق مجموعه قطعات الکترونیکی مختلف در برابر افزایش ناگهانی ولتاژ یا شوک‌های الکتریکی احتمالی محافظ می‌شود. با این حال ممکن است نفوذ رطوبت به اتصالات داخلی ECM یا دستکاری غیر حرفه‌ای سیستم برق خودرو، نظیر نصب سیستم صوتی قدرتمند بدون رعایت اصول الکترونیکی و عدم استفاده از سیستم‌های نویزگیر، منجر به آسیب دیدن جزئی یا کلی ECM شود و خاموش شدن ناگهانی خودرو یا روشن نشدن ماشین را رقم بزند.

ایراد در مدار سوخت رسانی

نیم‌سوز شدن (ضعیف شدن) پمپ بنزین و داغ کردن آن، کثیف بودن مدار، فیلتر سوخت یا خرابی رگلاتور ریل سوخت نیز می‌تواند به خاموش شدن ماشین یا عملکرد ریپ‌دار پیشرانه بی‌انجامد.

خرابی سنسور موقعیت میلنگ/میل سوپاپ

پیشرانه‌های جدید از سنسور موقعیت میلنگ یا موقعیت میل‌سوپاپ (یا هر دو) برای تنظیم دقیق زمان‌بندی احتراق سیستم جرقه استفاده می‌کنند. خرابی این سنسورها موجب اختلال شدید در عملکرد کامپیوتر پیشرانه (ECM/ECU) شود و بلافاصله به خاموشی ناگهانی پیشرانه می‌انجامد.

داغ کردن پیشرانه

در خودروهای جدید بازار جهان، کامپیوتر خودرو نگاه بسیار دقیق‌تری به عملکرد سنسورهای به‌کاررفته در پیشرانه دارد. به عنوان مثال اگر موتور خودرو از نظر دمایی وارد بازه خطرناکی شود که احتمال آسیب‌دیدگی وجود داشته باشد، چراغ چک خودرو روشن می‌شود و حتی ممکن است توان خروجی و دور موتور پیشرانه نیز محدود شود. در این حالت در صورت خاموش کردن پیشرانه، ممکن است روشن شدن دوباره آن تا چند ساعت (پس از خنک شدن) زمان ببرد.

نشتی وکیوم

بسیاری از سیستم‌های اصلی و جانبی پیشرانه و خودرو نظیر دریچه گاز، گیربکس، کنترل‌ دریچه‌های داخلی سیستم تهویه مطبوع و… برای ایفای نقش از وکیوم (خلا) به‌وجودآمده از عملکرد موتور ماشین کمک می‌گیرند. در صورت پوسیدگی، پارگی یا جدا شدن لوله‌های انتقال‌دهنده این خلا، عملکرد پیشرانه به دلیل ورود میزان هوای بیشتر که در کنترل سیستم دریچه گاز و سنسورهای ورودی (سنسورهای MAP یا MAF) نیست، دچار اختلال، ریپ، لرزه، روشن شدن چراغ چک و حتی خاموش شدن ماشین به‌صورت ناگهانی می‌شود.

ایراد در سنسور ورودی هوا

در صورتی که پیشرانه تنها به سنسور MAP (فشار مطلق اینتیک) مجهز باشد، خرابی این سنسور با بروز ریپ و دود کردن پیشرانه و افت شدید در عملکرد نهایی آن همراه خواهد بود. پیشرانه‌های جدیدتر مجهز به سنسور MAF (حجم هوای ورودی)، نسبت به خرابی این حسگر بسیار حساس هستند. خرابی این سنسور می‌تواند به خاموش شدن سریع پیشرانه و عدم روشن شدن دوباره آن بینجامد چرا که این دو سنسور وظیفه تعیین میزان ورودی هوا و گزارش آن به ECM برای تنظیم میزان دقیق حجم سوخت ورودی را بر عهده دارند.

خرابی استپر موتور

استپر موتور یا استپ موتور (Stepper Motor) که با نام دیگر شیر تنظیم دور درجا (Ideal Control Valve)، یک الکترو موتور در پیشرانه‌های انژکتوری مجهز به دریچه گاز مکانیکی است. وظیفه این الکتروموتور بسیار حساس و دقیق، تنظیم میزان هوای ورودی به پیشرانه به هنگامی است که دریچه گاز باز نباشد. یعنی زمانی که پای راننده بر روی پدال گاز نیست. کثیف شدن شفت و گیربکس استپر موتور، آلودگی کله‌قندی سر اسپر موتور (که وظیفه بستن ورودی هوا را بر عهده دارد) یا خرابی کامل آن می‌تواند تنظیم پیشرانه در حالت درجا را به حدی برهم بزند که موتور خودرو تمایل خود به روشن شدن و روشن ماندن را به طور کامل از دست بدهد یا با درگیر شدن گیربکس در حالت D، ترمز کردن یا روشن کردن سیستم تهویه مطبوع خاموش شود.

افت فشار روغن

در تمامی خودروهای جدید و حتی بیشتر خودروهای قدیمی، سنسور یا سوئیچ فشار روغن پیشرانه مستقیما به سیستم برق یا کامپیوتر خودرو متصل است. به این ترتیب در صورت افت ناگهانی فشار روغن یا افت فشار آن بیش از حد مجاز، با خاموشی ناگهانی پیشرانه همراه خواهد بود تا از بروز آسیب‌های جدی به قطعات داخلی آن جلوگیری کند. افت فشار روغن به معنای آسیب‌دیدگی بسیار سریع و ناگهانی مجموعه دورانی داخلی موتور است که هزینه تعمیر بسیار بالا و خطرات جدی به همراه دارد. در نتیجه در صورت افت فشار روغن حتی به هنگام حرکت، ممکن است پیشرانه بلافاصله خاموش شود.

پاره شدن زنجیر/تسمه تایم

در پیشرانه‌های جدیدتر، به دلیل نوع طراحی متمایز معمولا از تسمه لاستیکی تقویت‌شده به‌جای زنجیر تایم یا تسمه تایم (تسمه یا زنجیر تنظیم‌کننده زمان باز و بسته شدن سوپاپ‌ها) استفاده می‌شود. این تسمه‌های لاستیکی عمر محدودی دارند و ترجیحا باید پیش از موعد مقرر تعویض شوند، چرا که پاره شدن آن‌ها باعث برهم خوردن زمان‌بندی باز و بسته شدن سوپاپ‌ها شده و چه در حالت درجا و چه در حرکت، منجر به خاموش شدن ماشین و بروز آسیب جدی به سرسیلندر و قطعات آن (سوپاپ‌ها، سیت و گیت) می‌شود.

ایراد گیربکس اتوماتیک

بروز ایرادهای نسبتا نادر و خاص در گیربکس‌های اتوماتیک جدید و قدیمی می‌تواند گاهی مواقع به خاموش شدن موتور ماشین منجر شود. این حالت یا بر اثر بروز خطای آسیب‌زا در گیربکس‌های جدید یا برهم خوردن هماهنگی میان پیشرانه و گیربکس در خودروهای قدیمی حاصل می‌شود. خرابی توربین (مبدل گشتاور)، افت فشار روغن گیربکس، قفل کردن صفحات فشار داخل گیربکس یا مواردی از این دست، می‌تواند ضمن ارسال کد خطا به ECM، موجب افت شدید دور موتور و اجبار خاموشی آن (استال شدن پیشرانه) به هنگام درگیرشدن گیربکس، آغاز حرکت، رسیدن به توقف کامل یا زمان تعویض دنده‌ها شود.

کم هزینه و پر هزینه بودن علت خاموش شدن ماشین

همان‌طور که پیشتر عنوان شد، این گروه از ایرادها می‌تواند به دو دسته ساده و کم‌هزینه و خطرناک و پرهزینه دسته‌بندی شود. به عنوان مثال، سوختن فیوز و رله، داغ شدن پیشرانه، فعال شدن سوئیچ اینرسی، خرابی باتری و دینام، نشتس وکیوم، خرابی استپر موتور و سنسور MAP در گروه ایرادهای جزئی، ساده و نسبتا کم‌هزینه قرار می‌گیرد که رفع آن‌ها دردسر و هزینه خاصی به همراه ندارد و مشکل تنها با جایگزین کردن قطعه معیوب یا تعمیر آن به راحتی برطرف می‌شود.

در عوض مواردی چون خرابی سنسور MAF، سوختن کویل، بروز ایراد در مدار سوخت‌رسانی، سوختن پمپ بنزین و خرابی رگلاتور سوخت، خرابی سنسور میلنگ و میل‌سوپاپ با وجود سهولت در انجام و کم‌خطر بودن، معمولا وابسته به مدل خودرو با هزینه‌های بیشتری همراه است. به عنوان مثال جایگزینی پک کویل یا سنسور MAF و سنسورهای میلنگ و میل‌سوپاپ با صرفه هزینه چند میلیون تومانی همراه است. اما مزیت این نوع ایرادها در آن است که با آسیب بیشتر همراه نیستند و تنها با جایگزینی قطعه معیوب، پیشرانه دوباره به سلامت ابتدایی خود بازمی‌گردد.

اما بروز مشکلاتی چون افت فشار روغن، آسیب دیدن مدارهای ECM، پاره شدن تسمه تایم یا بروز ایراد در گیربکس، نه تنها می‌تواند برای سلامت درونی پیشرانه و قطعات فنی خودرو بسیار خطر آفرین باشد، بلکه عیب یابی و تعمیر آن‌ها با اجرت کار قابل توجه و صرف هزینه‌های سنگین برای رفع عیب همراه است.

از این رو باید پدیده خاموش شدن ناگهانی پیشرانه را تحت هر شرایطی بسیار جدی گرفت چراکه ممکن است مالک و مصرف‌کننده خودرو دارای دانش کافی برای تشخیص ابتدایی ایراد نباشد و با تلاش بیشتر برای روشن کردن پیشرانه، بر شدت آسیب‌دیدگی و هزینه‌های پس از آن بیفزاید. هدف این مقاله تنها تعیین ایرادهای احتمالی در خاموش شدن ماشین است. عیب‌یابی و تعمیر این دست ایرادها تنها باید از سوی متخصصان و مکانیک‌های معتبر انجام بگیرد.

نویسنده: شهاب انیسی