از فقر شغلی تا درآمد ماهانه‌ ۸۰ میلیونی شرخری آنلاین/ معضل اقتصاد با ریشه‌های فرهنگی

نقش فـرهنگ کار در اقتصاد (۱۷)

رشد نگران‌کننده پدیده‌ی شرخری آنلاین در کشور، دیگر صرفاً یک آسیب اجتماعی تلقی نمی‌شود، بلکه به یک معضل اقتصادی با ریشه‌های عمیق فرهنگی-اجتماعی تبدیل شده است.تحلیلگر مسائل اجتماعی، تأکید می‌کند که یکی از دلایل اصلی گرایش جوانان به این فعالیت ها، فروپاشی فرصت‌های شغلی رسمی و درآمدزایی کاذب در فضای مجازی است؛ جایی که درآمد یک شرخر می‌تواند تا ۸۰ میلیون تومان در ماه باشد، در حالی که پایه حقوق کارگران نهایتاً ۱۰ میلیون تومان است.

به گزارش خبرگزاری آنا، بازار زیرزمینی شرخری دیگر محدود به خیابان‌ها و بنگاه‌های غیرقانونی نیست؛ در زمان‌هایی نه چندان دور، شاید در دهه گذشته، این نوع فعالیت‌ها غیرقانونی و حتی جرم شناخته می‌شد. اما این روز‌ها در بستر شبکه‌های اجتماعی، کانال‌هایی با هزاران دنبال‌کننده به صورت علنی تبلیغ «خدمات خشونت‌آمیز» شده و مردم را به سمت حل مشکلات خود از این طریق سوق می‌دهند. از گوشمالی با ۳۰۰ میلیون تومان تا تهدید تلفنی با چند میلیون. اما مسئله فقط نبود نظارت یا جرم‌انگاری نیست، بلکه شکاف فرهنگی و اقتصادی است که افراد را به سوی این مسیر‌های خطرناک سوق داده است؛ جایی که فقر، ناآگاهی و عطش پول درهم‌تنیده‌اند و نگرانی اصلی، رشد و رونق بی‌حد و حصر آن است.

رشد کانال‌های شرخری در اقتصاد 

نبود نظارت‌های جدی بر این فعالیت‌ها و در کمال تعجب رفع نیاز مشتریانی که به سمت این شرخر‌ها می‌روند، باعث شده تا بازار خشونت بیش از پیش داغ شود. در یکی از کانال‌های فعال تلگرامی با بیش از ۵۰ هزار دنبال‌کننده، فهرست درخواست‌هایی دیده می‌شود که در نگاه اول بیشتر شبیه فیلمنامه‌های سینمایی‌اند تا واقعیت اجتماعی. از «آتش‌زدن خودرو با ۳۰ میلیون تومان» تا «هک گوشی با ۱۰ میلیون تومان». صاحبان این درخواست‌ها نه خلافکاران حرفه‌ای، بلکه اغلب شهروندان عادی‌اند که درگیر مسائل مالی، اختلافات شخصی یا حتی رقابت‌های تجاری‌اند. مرکز ملی فضای مجازی طی آخرین تحقیقات خود اعلام کرده ۲۷ درصد جرایم سایبری در سال گذشته مربوط به اقدامات مالی و انتقامی بوده که شامل همین فضای کسب و کاری شرخری و فعالیت‌های خشونت‌آمیز می‌شود. همچنین براساس گزارش پلیس فتا هم در نیمه نخست سال جاری، بیش از ۴۰۰ کانال در زمینه شرخری و تهدید آنلاین شناسایی، اما فقط ۶۰ مورد از آنها مسدود شده‌اند.

بازار پررونق در فقدان قانون

مهم‌ترین بخش این ناهنجاری اجتماعی که منشاء اقتصادی دارد، به دلیل افراد برای پرداخت پول و درخواست خدمات خشونت‌آمیز باز می‌گردد. آنکه چه اتفاقی باعث شده تا یک نفر حاضر باشد میلیون‌ها تومان خرج کند تا به فرد دیگری آسیب برساند، خود جای سوال دارد. خبرنگار اقتصادی آنا با یکی از افرادی که از این نوع خدمات خشونت‌آمیز استفاده کرده، دراین‌باره صحبت و درباره تجربه و دلیل تمایل او را پرسید. در هر حال زمانیکه برای یک کالایی تقاضایی وجود داشته باشد، آن بازار پررونق و سر پا می‌ماند؛ اتفاقی که برای شرخری هم صدق می‌کند. صحبت‌ها با این مورد نشان داد فقدان حمایت قانونی برای احقاق حق باعث شده تا به سمت استفاده شرخر برود. او در صحبت‌های خود گفت: «با یک فرد غریبه درگیر دعوای خیابانی شدیم که حق با ما بود. فرد ما را زد، اما بعدا او از ما شکایت کرد و دادگاه هم به نفع او رای داد. خودزنی کرده بود و شاهد دروغین هم داشت. دیه او را دادیم، اما باید حداقل ضربه‌ای که ادعا کرده بود خورده را دریافت می‌کرد. از دوستانم درباره کار فرد (الف) شنیده بودم. درخواست دادم و کارم ظرف چند روز با سند و مدرک انجام شد. حالا راضی‌ترم.»

تفاوت‌های فرهنگی در پایه های اقتصادی مهم است

با این حال برخی معتقدند تمایل به انتقام‌جویی، لزوما به دلیل کاستی‌های قانونی نیست و ریشه در ضعف فرهنگی و اجتماعی دارد. ریحانه بالغ‌نژاد، روانشناس و تحلیلگر مسائل اجتماعی در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی آنا، درباره این موضوع توضیح داد: یکی از دلایل رشد خشم در بدنه جامعه، تفاوت‌های فرهنگیست که نقش مهمی در ایفای نقش اصلی در اقتصاد و کسب درآمد هر فرد دارد. این اتفاق در کلانشهر‌هایی مانند تهران یا هر جایی که میزان مهاجرت در آن بیشتر باشد، بیشتر رخ می‌دهد. فرهنگ‌های مختلف منجر به بروز خلق‌وخو‌های مختلف می‌شود و در این میان افرادی هستند که توانایی مواجهه با آن را ندارند. به عنوان مثال موردی دیدم که فرد گفته بود در محله ما حضور بعضی قومیت‌ها به حدی زیاد شده که از بافت اجتماعی قبلی و هم‌زبانی دیگر خبری نیست. 

بالغ‌نژاد تاکید کرد: فرهنگ زیستی این قوم هم حرکت جمعی، سر و صدای زیاد و بی‌پروایی در بحث و دعواست. حال اگر شما یک فرد خارج از این قوم باشید، در صورت دیدن تعارض بازنده اصلی شما خواهید بود. 

وی ادامه داد: پدیدار شدن برخی رفتار‌های خشونت‌آمیز مثل قمه‌کشی، الواتی، ناامنی بعضی مناطق و اتفاقات این‌چنینی را می‌توان با این تغییرات مهاجرتی توضیح داد. این به معنای آن نیست که آن قوم مشکل دارد؛ تنش‌های اجتماعی ناخوداگاه بین مردم بالا گرفته و راهکاری هم برای فروکش کردن آن ارائه نشده است.

وی تصریح کرد: در این میان بعضی افراد ممکن است به سمت همین کانال‌های شرخری پناه ببرند تا به اصطلاح خودشان یک گوشمالی به کسانی که آنها را آزار داده‌اند، بدهند. این یک نمونه دلیل از دلایل متعدد رشد کانال‌های شرخری و افزایش تقاضا برای آنهاست. سخت است بخواهیم آن را به فقر فرهنگی یا سواد رسانه‌ای و از همه مهتر نبود زیرساخت ها برای حضو ردر عرصه های اقتصادی ربط بدهیم. بیشتر نیاز روحی و دغدغه فکری افراد است که دست به ثبت چنین تقاضایی می‌زنند.

شغلی بدون نگرانی تعدیلی

 بالغ‌نژاد معتقداست؛بخش مهمی از رشد این پدیده ناشی از فروپاشی فرصت‌های شغلی رسمی و گسترش بازار‌های خاکستری درآمدزایی در فضای مجازی است. آنکه یک شرخر می‌تواند ماهی بین ۳۰ تا ۸۰ میلیون درآمد داشته باشد، اما پایه حقوق کارگران به زور به ۱۰ میلیون تومان می‌رسد، خود گواه دلیل تمایل افراد به انجام این دست کارهاست. کاری که نه نیاز به ثبت برای اخذ مالیات دارد، نه ساعت کاری سنگین و طولانی باید فرد سر کار باشد و سختی‌های مختلف یا حتی تحقیر‌های معمول فضای کاری را تحمل کند. نگران اخراج شدن و تعدیل نیرو هم نیست و با رشد تقاضا برای شرخری، اتفاقا کسب‌وکار آنها سکه است. همین فاصله بین شغل کاذب شرخری و مشاغل رسمی، دلیل اصلی ترغیب برخی جوانان برای ورود به این شغل را توجیه می‌کند.

هر سه طرف مقصرند

به گزارش آنا، برخی بر این باورند نباید نقش فقر سواد اجتماعی در این روند را نادیده گرفت؛ به عقیده آنها تمایل به استفاده از راه میان‌بر برای باز کردن تمامی گره‌ها باعث شده تا خشونت جای سازکار قانونی را بگیرد. هرچند که شاید این عقیده کتابی و شعاری، بخش کوچکی را در بر بگیرد، اما به هر حال نکته قابل توجهیست. اما در نهایت به نظر می‌رسد وجود بستر مجازی برای ثبت و تبلیغ خدمات، باعث شده این اتفاق بیشتر به چشم بیاید، وگرنه شرخری از سال‌ها پیش در بدنه رفتار اجتماعی دیده می‌شد.

البته این تاکید، به معنای تایید رفتار و پشتیبانی از آن نیست؛ صرفا نگاهیست به دگرگونی رفتار‌های اجتماعی طی سال‌های اخیر به‌ویژه با گسترش فضای مجازی! پدیده شرخری مجازی دیگر نه یک آسیب اجتماعی، بلکه به معضل اقتصادی بدل شده است؛ خشونتی که می‌تواند شغل باشد آن هم درآمد پایدار! گسترش شرخری آنلاین در ادامه به معنای فروپاشی امنیت اجتماعیست و هر سه طرف مقصرند؛ فردی که این خدمات را ارائه می‌دهد، فردی که آن را دریافت می‌کند و قانون‌گذاری که دلایل ایجاد آن را آسیب‌شناسی نکرده و نسبت به توسعه آن بی‌توجه است. شاید هم در این میان سهم فرد سوم بیش از سایرین باشد.